Przez lata w polskiej polityce i publicystyce funkcjonowało pojęcie „temat zastępczy". To mocno zużyte i nieco już zapomniane określenie miało oznaczać sprawę, która zaprząta umysły prostaczków, choć – zdaniem światłych elit – nie powinna. Chodziło zazwyczaj o kwestie takie, jak religia w szkole, krzyż w sejmowej sali czy aborcja. Elity uważały, iż godne zainteresowania jest najwyżej to, co wywołuje reakcje rynków finansowych, powoduje zmianę PKB lub – w ostateczności – wzrost albo spadek stopy bezrobocia. Początkowo na miano tematu zastępczego zasługiwał nawet spór o preambułę do konstytucji przyjętej w 1997 roku – oczywiście tylko do momentu, kiedy w znalezienie kompromisu w kwestii obecności Boga w inwokacji zaangażował się Tadeusz Mazowiecki.

O temacie zastępczym przypomniałem sobie ostatnio, czytając teksty opublikowane na stronach zagranicznych jednej z polskich gazet. Dziennikarz opisujący kampanię prawyborczą w Partii Republikańskiej w USA był niepomiernie zdziwiony, że w debacie publicznej dla Amerykanów najważniejsze okazały się wojny kulturowe o aborcję i antykoncepcję, a nie – jak chciałby autor tego tekstu – kryzys i bezrobocie. Minęły najwyżej trzy tygodnie i autor wspomnianego tekstu – w jednej z kolejnych korespondencji z Waszyngtonu – wytłumaczył czytelnikom i sobie samemu, że właściwie nie ma powodu do zdziwienia. Debaty o sprawy światopoglądowe zajmują bowiem tylko ludzi  – cytuję dokładnie tę charakterystykę – „otyłych, niewykształconych i zaściankowych", głosujących na niewłaściwego (bo bardziej konserwatywnego) kandydata. A więc tych, których opinie dla współczesnej cywilizacji nie mają większego znaczenia...