W maju 2016 r. Narodowy Bank Polski otworzy Centrum Pieniądza im. Sławomira Skrzypka. Będzie to nowoczesny, multimedialny ośrodek edukacji – nie tylko o historii pieniądza, ale także o ekonomii, prawach rynku. Tak jak planował już od 2008 r. jego patron i pomysłodawca. – To było jego wielkie marzenie: nowoczesne centrum edukacyjne skierowane zarówno do młodzieży, jak i dorosłych – wspomina żona Dorota Skrzypek.

Otwarcie Centrum Pieniądza należało do najważniejszych projektów, które Sławomir Skrzypek planował na drugą połowę swojej kadencji prezesa NBP, przerwanej nagle 10 kwietnia 2010 r.

Tamtego dnia po raz pierwszy uczestniczył w oficjalnej delegacji prezydenta RP. Po raz pierwszy miał też być w Katyniu. – Był to dla niego ważny wyjazd. Nigdy wcześniej nie udało mu się pojechać do Katynia, choć bardzo mu na tym zależało. Tym bardziej że pasjonował się historią – mówi Dorota Skrzypek. Na udziale w uroczystościach w Katyniu 10 kwietnia zależało mu tak bardzo, że przyspieszył powrót z konferencji finansowej w kolumbijskiej Cartagenie, gdzie jako jednego z prelegentów zaproszono go tam wraz żoną.

Trzy spokojniejsze lata

Dorota Skrzypek wspomina, że gdy 9 kwietnia w południe, po 25-godzinnym locie z trzema przesiadkami, wylądowali w Warszawie, mąż tylko na chwilę zajrzał do domu i zaraz pojechał do banku. Chciał się jeszcze spotkać ze współpracownikami i sprawdzić, czy jest gotowa walizka ze 160 monetami upamiętniającymi 70. rocznicę zbrodni katyńskiej. Miał je wręczyć uczestnikom uroczystości 10 kwietnia, w tym przedstawicielom rosyjskiej Polonii.

Czytaj więcej:

Do domu wrócił wczesnym wieczorem, by jeszcze pobyć trochę z synami. Zaczęli razem oglądać film science fiction, ale był już tak zmęczony, że przerwali seans. Chcieli dokończyć wspólne oglądanie w sobotę po południu. Po 18 miał już być z powrotem w domu. Synowie jeszcze spali, gdy w sobotę 10 kwietnia po 5 rano wyjeżdżał na lotnisko.

W kwietniu 2010 r. Sławomir Skrzypek był na półmetku swojej sześcioletniej kadencji szefa NBP. Wydawało się, że po burzliwym początku jego rządów w NBP wszystko już teraz będzie się układać. Dorota Skrzypek wspomina, że był to bardzo dobry okres dla jej męża. Znał już bank, znał swoje możliwości, wypracował sobie pozycję w świecie finansów. Doceniany był także za granicą – jesienią 2009 r. magazyn „Global Finance" umieścił go na liście najlepszych szefów banków centralnych w Europie.

Kolejne trzy lata miały być spokojniejszym okresem, czasem kończenia rozpoczętych wcześniej projektów. W styczniu 2010 r. Sławomir Skrzypek miał się czym pochwalić w podsumowaniu pierwszych trzech lat kadencji, która przypadła na wyjątkowo trudny okres w gospodarce. Wśród swoich osiągnięć mógł wymienić wprowadzony już jesienią 2008 r. „Pakiet zaufania" – porozumienie między NBP a bankami komercyjnymi, które zapewniało im wsparcie banku centralnego w razie problemów z płynnością. – Pakiet zwiększył poczucie bezpieczeństwa, co pomogło uniknąć upadłości w polskim sektorze bankowym – podkreśla Zdzisław Sokal, ekonomista i prezes Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, który w 2007 r. wszedł do zarządu NBP (był jego członkiem do 2013 r.).

– Prezes Skrzypek był zwolennikiem bardzo aktywnego wspierania rynku – dodaje. Przejawem tego wsparcia był też „Pakt na rzecz rozwoju akcji kredytowej", który szef NBP zainicjował wiosną 2009 r., by zachęcić banki komercyjne do większej podaży kredytów.

W czasach kryzysu przydała się też inna inicjatywa Sławomira Skrzypka – utworzony 2008 r. Komitet Stabilności Finansowej, zapewniający stały kontakt i bliższą współpracę szefów banku centralnego, Ministerstwa Finansów i Komisji Nadzoru Finansowego. Pod koniec roku Institute of International Finance i Komitet Europejskich Nadzorców Bankowych (CEBS) pochwaliły NBP za jedyny w naszym regionie przykład szybkiego przeciwdziałania skutkom kryzysu.

Współpracownicy Skrzypka wspominają, że za jego kadencji NBP zmienił też system komunikowania się z otoczeniem. – To z jego inicjatywy od kwietnia 2007 r. publikowano tzw. minutes z posiedzeń RPP i rozpoczęto publikacje prognoz przyszłej inflacji. Bardzo mocno pracowaliśmy też nad strategią unowocześniania zarządzania rezerwami – mówi Zdzisław Sokal. Wtedy również NBP zaangażował się na niespotykaną wcześniej skalę w edukację ekonomiczną skierowaną do uczniów, studentów, doktorantów i dziennikarzy. Dla tych ostatnich bank organizował specjalistyczne seminaria, które rozwinęły się w podyplomowe studia z finansów. – Zawsze powtarzał, że nakłady na edukację ekonomiczną to nie jest wydatek, ale inwestycja – przypomina Dorota Szymanek, która od 2009 r. jest zastępcą dyrektora Departamentu Prawnego NBP.

Taką inwestycją był też Instytut Ekonomiczny, który Skrzypek utworzył w styczniu 2008 r. – To miał być bardzo silny ośrodek badawczo-analityczny oddziałujący na całą Europę Środkowo-Wschodnią – podkreśla Zdzisław Sokal.

Instytut, który jak wspominają współpracownicy, był oczkiem w głowie prezesa, miał umocnić pozycję banku w Europejskim Systemie Banków Centralnych, popularyzując też wiedzę ekonomiczną. – Stworzył odpowiednią strukturę, by NBP stał się centrum myśli ekonomicznej w regionie – twierdzi Piotr Wiesiołek, który w marcu 2008 r. objął stanowisko pierwszego zastępcy prezesa NBP.

W krzywym zwierciadle

Na półmetku kadencji trudna początkowo współpraca Sławomira Skrzypka z członkami Rady Polityki Pieniężnej zaczęła się układać, ataki mediów na szefa NBP zaś straciły na ostrości. Zdaniem jego współpracowników te ataki były elementem politycznej, antypisowskiej nagonki na „człowieka Lecha Kaczyńskiego", który wraz z nominacją na szefa NBP znalazł się – dosłownie i w przenośni – w światłach jupiterów. Wcześniej, choć jako jeden z zaufanych współpracowników Lecha Kaczyńskiego zajmował wysokie stanowiska w różnych instytucjach, trzymał się raczej na drugim planie. Był urzędnikiem państwowym i menedżerem, a nie politykiem, choć polityka wciągnęła go wcześnie. Jeszcze w czasach liceum, w latach 80. XX wieku, gdy zaangażował się w działalność opozycyjną w KPN, za co został skazany i trafił do aresztu. W rezultacie olimpijczyk z fizyki miał problemy, by dostać się na studia – skończył je na Wydziale Budownictwa Politechniki Śląskiej w Gliwicach, działając jednocześnie w NZS.

Wtedy też poznał Lecha Kaczyńskiego, a gdy ten już w latach 90. XX wieku był ministrem w Kancelarii Prezydenta Wałęsy, młody inżynier ze Śląska został jego asystentem. Za Lechem Kaczyńskim Skrzypek poszedł potem pracować w Najwyższej Izbie Kontroli i był jego prawą ręką w latach 2002–2005 r., gdy Lech Kaczyński sprawował urząd prezydenta Warszawy. Jako wiceprezydent stolicy Sławomir Skrzypek odpowiadał m.in. za inwestycje i politykę finansową.

Miał fachowe przygotowanie, jak mało który z urzędników. Po odejściu z NIK w połowie lat 90. pojechał na stypendium w USA, gdzie skończył studia MBA na Uniwersytecie Wisconsin-La Crosse oraz Business Management w Georgetown. Potem dodał do nich studia podyplomowe na Akademii Ekonomicznej w Krakowie oraz Advanced Management Program na IESE Business School. Mimo to „polityczna nominacja" Skrzypka na stanowisko prezesa NBP w styczniu 2007 r. wzbudziła falę nieprzychylnych komentarzy opozycji i części mediów. Kandydatowi prezydenta Kaczyńskiego, który tuż przed przyjściem do NBP przez ponad rok był najpierw wiceprezesem, a potem prezesem PKB BP, zarzucali brak ekonomicznego wykształcenia i niewielkie doświadczenie w bankowości.

Nieprzychylne komentarze wzmocniło nieudane wystąpienie Skrzypka podczas regulaminowego przesłuchania w sejmowej Komisji Finansów. Na wrzuconym do sieci nagraniu TVN nowy prezes NBP, wyraźnie zdenerwowany, plącze się w odpowiedziach jak nieprzygotowany uczeń na egzaminie.

To, co media uznały za brak profesjonalizmu, Józef Ruszar (ówczesny szef Departamentu Komunikacji Społecznej w NBP) tłumaczy obawą prezesa przed wystąpieniami publicznymi, zwłaszcza przed kamerami i dziennikarzami. Kiedy zobaczył mikrofon lub kamerę, dostawał szczękościsku. Pomogły treningi medialne i stopniowe oswojenie z mediami. Departament Komunikacji Społecznej zaczął zapraszać dziennikarzy ekonomicznych na śniadania z prezesem Skrzypkiem, gdzie była okazja do rozmów w mniej formalnej atmosferze.

Jednak i tak prezes często był obiektem krytyki, m.in. za zmiany w NBP, głównie te personalne, gdy w zarządzie postawił na swoją zaufaną ekipę. – Bolało mnie, że media przedstawiały go często w krzywym zwierciadle – mówi Tadeusz Deszkiewicz, dziś prezes Polskiego Radia RDC, który w czasie kadencji Sławomira Skrzypka był wiceszefem Departamentu Komunikacji Społecznej NBP. Poznali się, pracując we władzach Warszawy, gdzie Deszkiewicz był dyrektorem Biura Promocji Miasta. Jak podkreśla, Skrzypek był nie tylko jego szefem, ale i przyjacielem.

Z czasem relacje mediów i ekonomistów z prezesem NBP uległy poprawie, tym bardziej że – jak przyznają nie tylko przyjaciele – przez trzy lata na czele banku zrobił ogromne postępy. – Zarządzania bankiem centralnym trzeba się nauczyć w praktyce – zaznacza Sokal.

Dariusz Filar, ekonomista i członek Rady Polityki Pieniężnej w latach 2004–2010, wspomina pierwszy okres współpracy ze Sławomirem Skrzypkiem jako trudny. – Obejmując stanowisko, prezes NBP miał ograniczoną wiedzę o polityce pieniężnej. Wydaje się, że właśnie z tego wynikała początkowa rozbieżność ocen prezesa i opinii członków RPP oraz fakt, że jego pierwsze decyzje były dość zaskakujące dla rynku – twierdzi Filar. Przyznaje jednak, że po tym trudnym początku w kolejnych kwartałach współpraca układała się coraz lepiej. – Widać było, że prezes Skrzypek intensywnie pracuje, że słucha ekspertów i przygotowuje się do posiedzeń. W późniejszym okresie wypowiadał się dużo bardziej merytorycznie – ocenia ekonomista.

Prof. Marian Noga, członek RPP w latach 2004–2010, twierdzi, że początkowo widać było, że nowy prezes NBP nie czuł ekonomii. Podczas posiedzeń rady, gdy członkowie RPP swobodnie dyskutowali, on stale wracał do notatek. Jednak szybko się uczył. – Byłem świadkiem, jak bardzo merytorycznie i odważnie dyskutował z Olivierem Blanchardem, głównym ekonomistą MFW – wspomina Noga.

– Nie mógł do siebie nie przekonać. Był bardzo uczciwy, prawdziwy w tym, co robił i mówił – twierdzi Dorota Skrzypek. Wspomina, że mąż w jednym z wywiadów na półmetku kadencji przyznał, że potrzebował czasu, by przygotować się do swojej roli, że ten pociąg przyjechał trochę za wcześnie... Wprawdzie w całej swojej karierze zajmował się finansami, ale makroekonomia to było coś innego, czego musiał się nauczyć.

– Cały czas się kształcił, wręcz chłonął wiedzę, i w krótkim czasie mógł być partnerem w rozmowach z tuzami świata ekonomicznego – wspomina Tadeusz Deszkiewicz. Uczył się także w praktyce – w rozmowach z ekonomistami, szefami banków centralnych z zagranicy.

Zdaniem współpracowników Sławomira Skrzypka potwierdzeniem jego dokonań w NBP jest fakt, że jego następca Marek Belka utrzymał wiele zmian organizacyjnych poprzednika. – Nie było rewolucji. 90 proc. rzeczy, które wprowadził prezes Skrzypek, w tym zmieniona przez niego struktura banku, jest w NBP do dzisiaj – twierdzi Dorota Szymanek.

150 procent normy

Zarówno żona, jak i współpracownicy Sławomira Skrzypka zgodnie mówią o jego dwóch pasjach – historii i edukacji. Często powtarzał (także synom), że przede wszystkim trzeba się uczyć, inwestować w edukację. Sam robił to również poprzez projekty, które inicjował w NBP.

– Zawsze powtarzał, że Narodowy Bank Polski musi pomóc Polakom w zrozumieniu procesów gospodarczych, które ich bezpośrednio dotyczą, np. inflacji – wspominał w jednym z wywiadów Eugeniusz Gatnar, członek zarządu NBP i koordynator projektu Centrum Pieniądza.

Piotr Wiesiołek zaznacza, że elementem edukacji ekonomicznej była także rozwinięta za czasów Sławomira Skrzypka emisja monet kolekcjonerskich upamiętniających ważne wydarzenia związane z historią i kulturą Polski. – Widział NBP w roli propagatora historii poprzez monety kolekcjonerskie – dodaje Zdzisław Sokal.

Był też prawdziwym pasjonatem historii. – Imponował wiedzą historyczną – znał na wyrywki daty i miejsca wydarzeń – mówi Tadeusz Deszkiewicz.

W wywiadach mówił, że w pracy zawsze angażuje się na 110 procent swoich możliwości. Współpracownicy twierdzą, że nawet na więcej. – Był potwornie ambitny. Pracował na 150 proc.. Siedział w banku od wczesnego rana do wieczora – wspomina Józef Ruszar. – Budził się przed 5 rano i był w pracy o 7. Starał się nie wracać później niż o 20, bo chłopcy zawsze na niego czekali – mówi Dorota Skrzypek.

– Był tak pochłonięty pracą, że żył w swoim świecie – dodaje Deszkiewicz. We wspomnieniu o Sławomirze Skrzypku opisuje sytuację, gdy prezes zadzwonił któregoś dnia po 23 z prośbą, by zajrzeć na chwilę do jego gabinetu. – Jasne, Sławku – odpowiadam – tylko... zanim się ubiorę i dojadę z domu, to chwilę potrwa. Cisza w słuchawce. – Jak już jesteś w domu, to do jutra. Dobranoc.

Próbując określić Sławomira Skrzypka jednym słowem, ludzie z jego otoczenia mówią krótko – to był typ państwowca.

– Państwowca z misją – dodaje Ruszar. – Zależało mu, by coś zrobić, by coś po nim zostało.

– Absolutnie oddany sprawie Polski, na czym cierpiała trochę jego rodzina, choć był bardzo rodzinny – zaznacza Tadeusz Deszkiewicz.

Piotr Wiesiołek, który znał Sławomira Skrzypka jeszcze z czasów działalności opozycyjnej, mówi o jego odwadze. Wtedy w opozycji i potem, już w czasach NBP, Sławek nie bał się głosić niepopularnych poglądów. Nawet jeśli był za nie atakowany. Jak w 2008 r., gdy nie podzielał powszechnej fali entuzjazmu polityków dla szybkiego wejścia Polski do strefy Euro. Prezes NBP na podstawie analiz banku podkreślał, że owszem, powinniśmy przystąpić do euro, ale dopiero wtedy, gdy warunki dla polskiej gospodarki będą ku temu korzystne. Nie doczekał czasów, gdy okazało się, że to on miał rację.