Cena wykupu nie musi odpowiadać realnej wartości

[b]Tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 24 lipca 2009 r. (II CSK 41/09).[/b]

W sprawie chodzi o umowę z maja 2002 r., na mocy której spółka z o.o. ABD nabyła za 6 mln zł od swego wspólnika spółki z o.o. Stalexport Wielkopolska w celu umorzenia udziały o wartości nominalnej 25 mln zł. Cena miała być uiszczona w ratach płatnych do 2013 r. (bez oprocentowania).

[srodtytul]Za 1/3 wartości nominalnej[/srodtytul]

Po tej transakcji Stalexport wystąpił do sądu o ustalenie, że umowa jest nieważna. Powoływał się na art. 230 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=275F1D3B8261359E754632669AB1C03F?id=133014]kodeksu spółek handlowych[/link] w związku z art. 17 tego kodeksu w starym brzmieniu. W myśl tego przepisu rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Wskazana umowa nie była poprzedzona umową wspólników Stalexportu.

Ponieważ kapitał zakładowy Stalexportu wynosił wówczas niewiele ponad 8 mln zł, cena udziałów objętych wskazaną umową nie przekraczała limitu ustalonego w art. 230 k.s.h. Jednakże spółka twierdziła, że w istocie było inaczej, ponieważ cenę zbycia udziałów (wykupu) rażąco zaniżono. Według biegłego powołanego przez sąd I instancji ich wartość była równa co najmniej cenie nominalnej, a więc przekraczała o 8 mln zł limit ustalony w art. 230 k.s.h. Skoro nie było uchwały wspólników akceptującej umowę zbycia, to jest ona w myśl art. 17 k.s.h. nieważna – argumentował Stalexport. Zapisano w nim, że jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynności prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna.

Teraz brak uchwały wspólników akceptującej rozporządzenie prawem lub zaciągnięcie zobowiązania o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość kapitału zakładowego nie powoduje nieważności umowy. W styczniu 2004 r. do art. 230 k.s.h. wpisano bowiem zastrzeżenie, iż przepisu art. 17 § 1 k.s.h. nie stosuje się.

[srodtytul]Ten sam reprezentant po obu stronach[/srodtytul]

Oprócz wskazanych przepisów Stalexport powołał inny jeszcze powód nieważności spornej umowy. Otóż była to, jego zdaniem, umowa z samym sobą. Zawarł ją bowiem w imieniu ABD Bogdan L. jako prezes jej jednoosobowego zarządu, on także wraz z innym jeszcze członkiem zarządu Stalexportu podpisał ją w imieniu tej spółki.

Stalexport powoływał się na art. 108 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=EB19EBB6B14E3C9427E7076F5549490D?id=70928]kodeksu cywilnego[/link], w którym zapisano, że pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonuje w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.

Sąd I instancji uwzględnił żądanie Stalexportu i ustalił, że sporna umowa jest nieważna. Sąd II instancji zmienił ten wyrok i żądanie to oddalił. Uznał, że ustalenie przez biegłego po zawarciu umowy zbycia udziałów wyższej ich wartości nie ma znaczenia. Bezpodstawne też było, jego zdaniem, twierdzenie Stalexportu, że umowa jest nieważna przez wzgląd na art. 108 k.c. Bez znaczenia jest to, że po obu stronach umowy występuje ta sama osoba fizyczna, bo nie działa ona we własnym imieniu, ale jako reprezentant osób prawnych. Sąd zaznaczył przy tym, że po stronie ABD oprócz Bogdana L. występuje także inny członek zarządu. [b]Sąd II instancji odwołał się do uzasadnienia uchwały SN z 30 maja 1990 r. (III CZP 8/90).[/b]

[srodtytul]Cena nabycia do uzgodnienia[/srodtytul]

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniósł syndyk masy upadłości spółki Stalexport, która w trakcie procesu upadła. Jednakże SN wyrok II instancji zaakceptował. Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 230 w związku z art. 17 § 1 k.s.h., stwierdził, że w razie zbycia udziałów w celu umorzenia nie ma zakazu umawiania się co do ceny zbycia. Nie ma obowiązku sprzedawania udziałów po cenie równej wartości nominalnej. – Brak też podstaw do traktowania umowy zbycia po innej cenie jako nieważnej przez wzgląd na zasady współżycia społecznego, sprzecznej z prawem czy wymagającej z tego powodu uchwały wspólników – mówiła sędzia Teresa Bielska-Sobkowicz.

SN nie dopatrzył się również naruszenia przez sąd II instancji art. 108 k.c. Przepis ten bowiem nie ma zastosowania, gdy stronami umowy są osoby prawne.

– [b]Skoro nie ma zakazu, by ta sama osoba fizyczna była członkiem zarządu dwu lub więcej osób prawnych, skoro ustawodawca dopuścił jednoosobowy zarząd spółek z o.o. i akcyjnej, nie mogą być wyłączone i nieważne umowy zawierane przez spółki reprezentowane przez tę samą osobę jako zarząd obu tych spółek[/b] – tłumaczyła sędzia.

Są mechanizmy prawne pozwalające na przeciwdziałanie nieprawidłowościom przy zawieraniu takich umów, ale do nich w tej sprawie się nie odwoływano.

Do nich – dodajmy – należy odpowiedzialność członka zarządu wobec spółki za wyrządzone jej szkody, a także przewidziana w art. 585 k.s.h. odpowiedzialność karna za działanie na jej szkodę. W związku z umową zbycia udziałów z 2002 r. Bogdan L. został na podstawie tego przepisu oskarżony o działanie na szkodę Stalexportu. Sprawa skończyła się wyrokiem skazującym.

[ramka][b]Udziały do umorzenia – dobrowolnego i przymusowego[/b]