Pochodne instrumenty finansowe - jak rozliczyć VAT

Moment powstania obowiązku podatkowego należy określać, biorąc pod uwagę warunki konkretnego kontraktu.

Tak orzekł WSA w Warszawie 11 sierpnia 2011 (III SA/Wa 3307/10).

Bank, w ramach prowadzonej działalności, wykonuje operacje na pochodnych instrumentach finansowych. Jego zdaniem wynagrodzeniem z tego tytułu jest wynik (zysk lub strata) zrealizowany przez bank w danym miesięcznym okresie rozliczeniowym bądź w momencie ostatecznego wygaśnięcia kontraktu, w zależności od instrumentu finansowego.

Przykładowo, w odniesieniu do swapu walutowo-procentowego (CIRS), na dodatnie przepływy finansowe składa się zewidencjonowana należna bankowi kwota netto dodatnich przepływów odsetkowych dla danej waluty, natomiast na ujemne – zewidencjonowana kwota netto ujemnych przepływów odsetkowych danej waluty.

Bank zapytał organ podatkowy, czy przyjęty sposób obliczania wynagrodzenia jest prawidłowy. W interpretacji organ stwierdził, że bank nieprawidłowo uznaje, że podstawą opodatkowania VAT jest kwota wyniku zrealizowanego na danym kontrakcie w momencie ostatecznego wygaśnięcia kontraktu ustalana jako różnica między zewidencjonowanymi dodatnimi i ujemnymi strumieniami przepływów finansowych w odniesieniu do poszczególnych instrumentów.

W skardze do sądu bank wskazał, że ponieważ polskie przepisy podatkowe nie odnoszą się bezpośrednio do kwestii określenia podstawy opodatkowania wynagrodzenia z tytułu transakcji na pochodnych instrumentach finansowych, to w nawiązaniu do wyroku Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (C-172/96 First National Bank of Chicago) należy stwierdzić, że podstawą tą jest wyłącznie równowartość wyniku uzyskanego w danym okresie rozliczeniowym.

Sąd uznał, że ze względu na wielość i różnorodność pochodnych instrumentów finansowych jednoznaczna ocena dopóty nie jest możliwa, dopóki bank nie określi dokładnego momentu wygaśnięcia kontraktów na poszczególnych pochodnych instrumentach finansowych.

Sąd wskazał, że w odniesieniu do swapu walutowo-procentowego bank słusznie przyjął, że wynagrodzeniem jest wynik osiągnięty w miesięcznym okresie rozliczeniowym.

— Monika Kamińska,  współpracowniczka Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte

Komentuje Helena Bogdanowska-Kulesza, menedżer w Zespole Instytucji Finansowych firmy Deloitte (biuro w Warszawie)

Ustalenie podstawy opodatkowania VAT transakcji na instrumentach pochodnych wciąż budzi kontrowersje. Wynikają one przede wszystkim z braku szczegółowych przepisów dotyczących ustalania obrotu na transakcjach finansowych, oraz – jak słusznie zauważył sąd – z dużej różnorodności instrumentów finansowych.

Przy ustalaniu obrotu na instrumentach pochodnych stosowane są dwa główne rozwiązania: przychodowe i wynikowe.

Zgodnie z pierwszym podatnik zasadniczo powinien uznać za obrót dla celów VAT całe kwoty otrzymywane z tytułu transakcji na instrumentach, natomiast kwoty uiszczane przezeń nie powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu podstawy opodatkowania. Zgodnie z drugim rozwiązaniem, potwierdzonym przez wyrok ETS w sprawie First National Bank of Chicago, obrotem jest ogólny dodatni wynik zrealizowany na danych transakcjach w okresie rozliczeniowym.

Zdarza się także, że organy podatkowe próbują stosować wynikowe podejście do każdej konkretnej transakcji, tj. rekomendują wyliczanie kwoty otrzymanego wynagrodzenia („wyniku netto”) dla każdego kontraktu oddzielnie, a dla celów VAT w danym miesiącu należałoby wykazać sumę dodatnich kwot netto z danego kontraktu. Nie jest jednakże jasne, jak w takim wypadku traktować transakcje niesymetryczne, szczególnie zawierane na okres kilku lat.

Należy pamiętać, że bank, zawierając transakcje na instrumentach pochodnych, działa w charakterze pośrednika finansowego. Rzeczywistą korzyścią banku z tytułu takich transakcji jest zysk osiągnięty w danym okresie rozliczeniowym. Zatem zgodzić się należy z tezą komentowanego orzeczenia, że wynagrodzeniem jest ogólny dodatni wynik osiągnięty na danym typie transakcji w miesięcznym okresie rozliczeniowym.

Natomiast wynik ujemny nie powinien być brany pod uwagę przy kalkulacji obrotu VAT. Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w innych orzeczeniach wydawanych przez polskie sądy administracyjne (np.  I FSK 1846/08, I FSK 1402/09, III SA/Wa 1471/08, I SA/Kr 1399/10).

Kolejnym istotnym zagadnieniem przy określaniu obrotu dla celów VAT na transakcjach finansowych jest zdefiniowanie okresu, w jakim powinien być ustalany „ogólny wynik na transakcjach”. Należy zauważyć, że okresem sprawozdawczym (rozliczeniowym) na potrzeby kalkulacji VAT jest miesiąc.