Przepis dotyczący uwzględnienia repatriantom ich okresów zatrudnienia za granicą jako okresów składkowych, który w momencie wejścia w życie ustawy o repatriacji wydawał się słuszny i pożyteczny, w chwili obecnej – poprzez opatrzną interpretację jednego z oddziałów ZUS – może negatywnie wpłynąć na wysokość zabezpieczenia emerytalnego zdecydowanej większości repatriantów.

Pod szczególną opieką

Obowiązująca od blisko 20 lat ustawa z 9 listopada 2000 r. o repatriacji to najważniejszy akt prawny regulujący zasady nabywania obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji, prawa repatrianta, a także zasady i tryb udzielania pomocy repatriantom i członkom ich rodzin. Nie oznacza to jednak, że procedury nabywania obywatelstwa polskiego dla osób polskiego pochodzenia z państw byłego ZSRR nie funkcjonowały przed wejściem w życie tejże ustawy (tj. 1 stycznia 2001 r.) – kwestię tę regulowały przede wszystkim przepisy ustawy z 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim. Ponieważ procedury przez wiele lat obowiązywania tej ustawy nie były jednolite, a ustawa o repatriacji miała na celu sprecyzowanie uprawnień repatriantów, ustawodawca postanowił zobowiązać w art. 41 ust. 1 pkt 1 ustawy o repatriacji osoby, które uzyskały polskie obywatelstwo w trybie ustawy o obywatelstwie polskim, do złożenia w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy wniosku o uznanie za repatrianta do wojewody właściwego ze względu na miejsce zamieszkania, według procedury określonej w rozdziale 3 ustawy. Szczególnie istotnym przepisem dla tych osób był art. 16 ust. 4 (obecnie art. 16c ust. 2) ustawy, gwarantujący im, że w przypadku uzyskania od wojewody decyzji o uznaniu za repatrianta przy ustalaniu ich praw do świadczeń emerytalnych i rentowych oraz ich wysokości w Rzeczypospolitej Polskiej okresy ich zatrudnienia za granicą uwzględnia się jako okresy składkowe.

Czytaj też: Repatriacji trzeba naprawdę chcieć

Niestety, przepis ten pozostał do dziś w ustawie mimo istnienia gwarantującego repatriantom tego rodzaju uprawnienie przepisu art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wprowadzając swoją obecnością w obecnym kształcie dużo zamieszania.

Jeden drugiemu nierówny

Skąd takie spostrzeżenie? Otóż należy wskazać, że zgodnie z ustawą o repatriacji zasadniczym sposobem nabycia statusu repatrianta (nabycia obywatelstwa polskiego w drodze repatriacji) jest uzyskanie wizy krajowej wydanej w celu repatriacji i przybycie na jej podstawie do Rzeczypospolitej Polskiej z zamiarem osiedlenia się na stałe. O tym, że jest to sposób (tryb) niejako „pierwotny", świadczy treść art. 1 ust. 2 ustawy, stanowiący definicję legalną pojęcia „repatriant".

Dwa odmienne wyroki – rozstrzygnie SN

Warto również nadmienić, że znakomita większość repatriantów nabywa obywatelstwo właśnie w oparciu o wizę krajową (w latach 2011–2018 było to aż 2327 spośród 2525 wszystkich repatriantów).

Problem w tym, że wobec osób, które nabyły w taki sposób status repatrianta, nie wprowadzono w ustawie o repatriacji przepisu dotyczącego zaliczenia okresów zatrudnienia za granicą jako okresów składkowych, analogicznego do art. 16c ust. 2, odnoszącego się do osób, który nabyły status repatrianta mniej popularną ścieżką, to jest na mocy decyzji o uznaniu za repatrianta wydawanej przez wojewodę.

Wprawdzie, jak już wspomniano, uprawnienie to przyznaje wszystkim repatriantom dyspozycja art. 6 ust. 1 pkt 9 ustawy emerytalnej, co znalazło potwierdzenie m.in. w wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 4.12.2012 r., sygn. III AUa 842/12, jednakże najnowsza sprawa repatriantki z Wrocławia, która pod koniec maja br. została przyjęta do merytorycznego rozpoznania przez Sąd Najwyższy, pokazuje, że niektóre oddziały ZUS mają inne spojrzenie na to zagadnienie.

Pani S.L. uzyskała status repatriantki w 2012 r., przyjeżdżając na stałe do Polski z Kazachstanu na podstawie wizy krajowej wydanej w celu repatriacji (art. 1 ust. 2 w zw. z art. 4 ustawy o repatriacji). Pod koniec 2017 r. wystąpiła o emeryturę, wnosząc o wyliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem udokumentowanych okresów pracy w Kazachskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej oraz Republice Kazachstanu w latach 1978–2001. Pomimo tego, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Legnicy odmówił ustalenia kapitału początkowego, uznając, że S.L. nie udowodniła statusu repatrianta, gdyż nie przedłożyła wydawanej przez wojewodę w oparciu o art. 16a ust. 1 w zw. z art. 16 ustawy decyzji o uznaniu za repatrianta. W wyniku odwołania wniesionego przez ubezpieczoną Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z 15 maja 2018 r., sygn. VIII U 1554/17, oddalił odwołanie, w pełni podzielając stanowisko organu rentowego. (...)

Autor jest adwokatem, wiceprezesem Fundacji Przyszłość Pokole