Spółka z o.o.: Szlaban przed nowym wspólnikiem

Wejście do spółki nowego wspólnika może napotkać przeszkody prawne, jeżeli miałby on objąć udziały w kapitale zakładowym spółki z o. o., podwyższonym bez zmiany umowy spółki. Taki nowy wspólnik niejednokrotnie ratuje sytuację finansową spółki lub też – jako inwestor strategiczny – umożliwia jej rozwój.

W umowach spółek z o.o. powszechne jest regulowanie możliwości „uproszczonego" podwyższenia kapitału zakładowego, we wskazanej w umowie wysokości i terminie, a zatem bez dodatkowych kosztów związanych z notarialnym zaprotokołowaniem uchwały zmieniającej umowę spółki.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego istnieją dwa sprzeczne poglądy na dopuszczalność wyłączenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki z o.o. w wypadku podwyższenia jej kapitału bez zmiany umowy oraz umożliwienia w ten sposób objęcia tak utworzonych udziałów przez nowego wspólnika.

W uchwale z 15 grudnia 2006 r. (III CZP 132/06) SN wyraźnie wskazał, że podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki może, zgodnie z art. 257 § 3 w związku z art. 260 § 2 k. s. h., polegać wyłącznie na utworzeniu nowych udziałów, które mogą przypaść jedynie dotychczasowym wspólnikom i tylko w stosunku do ich dotychczasowych udziałów.

W orzeczeniu z 25 lutego 2010 r. (I CSK 384/09) podtrzymał swój pogląd i podkreślił, że jeżeli umowa spółki z o.o. przewiduje podwyższenie kapitału zakładowego na mocy dotychczasowych postanowień tej umowy, to objęcie nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym możliwe jest wyłącznie przez dotychczasowych wspólników, proporcjonalnie do posiadanych przez nich udziałów. Jeżeli zatem wszyscy dotychczasowi wspólnicy nie obejmą przypadających na nich udziałów, to podwyższenie kapitału zakładowego nie dochodzi do skutku.

Oba te orzeczenia ograniczają swobodę wspólników w korzystaniu z trybu podwyższania kapitału zakładowego bez zmiany umowy z o.o.

Wyłomem w dotychczasowym orzecznictwie jest wyrok SN z 14 maja 2010 r. (II CSK 505/09). Tym razem SN uznał, że do skutecznego wyłączenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki z o.o. wystarczy, by uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego wyłączała to prawo wspólnika. W takiej sytuacji dotychczasowy wspólnik nie będzie mógł skutecznie powoływać się na prawo pierwszeństwa. Zdaniem SN wniosek taki znajduje uzasadnienie w treści art. 258 § 1 k. s. h. Zgodnie z tym przepisem dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki z o.o. w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów, jeżeli co innego nie wynika z umowy spółki lub uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego. SN stwierdza, że żaden przepis nie wprowadza zakazu wyłączania prawa pierwszeństwa wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym także w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki.

SN uznał w tym orzeczeniu, że poprzez samo wprowadzenie do umowy spółki możliwości „odformalizowanego" trybu podwyższenia kapitału zakładowego, wspólnicy godzą się z góry na to, by uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego mogła bliżej określić, w granicach zakreślonych w art. 257 § 2 lub art. 258 § 1 k. s. h., w jaki sposób podwyższenie nastąpi i kto będzie miał prawo do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Jednocześnie wspólnicy chcący zabezpieczyć swoje prawo pierwszeństwa mogą na etapie redagowania umowy spółki z o. o., czy też w drodze późniejszej jej zmiany, zastrzec, że podwyższenie kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki może nastąpić jedynie wtedy, jeżeli nowo utworzone udziały obejmą dotychczasowi wspólnicy proporcjonalnie.

W ostatnim z przywołanych orzeczeń SN podkreślił, że wprowadzenie do umowy spółki z o.o. postanowienia, które upoważnia wspólników do podwyższania kapitału zakładowego, bez surowych wymagań związanych ze zmianą umowy spółki, ułatwia dokapitalizowanie spółki. Jednocześnie wspólnik, który zgadzając się na wprowadzenie do umowy spółki zezwolenia na podwyższanie jej kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki, chce zachować pierwszeństwo w obejmowaniu udziałów w tak podwyższanym kapitale zakładowym, powinien zadbać o umieszczenie w umowie spółki postanowienia potwierdzającego jego uprawnienie do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym.

W uchwale z 25 listopada 2010 r. (III CZP 84/10) SN powrócił do wcześniejszej prezentowanego poglądu.

Przedstawiona rozbieżność w orzecznictwie SN jest niepożądana, bo generuje dodatkowe koszty obsługi prawnej i jednocześnie wywołuje nieufność wobec prawa. Do czasu ukształtowania się jednolitej linii orzecznictwa, która powinna uwzględniać potrzeby obrotu z udziałem spółek z o. o., spółki oraz potencjalni inwestorzy, chcąc ograniczyć ryzyko prawne, będą rezygnowali z uproszczonej formy podwyższenia kapitału zakładowego, dokonując podwyższenia kapitału poprzez bardziej pracochłonną i kosztowną zmianę umowy spółki.

Publicystyka Spółki

Pozostało 88% artykułu