Czas na polskie czebole

Po dwudziestu kilku latach Polski Niepodległej nie ma już wątpliwości, że siła państwa tkwi również w jego gospodarce, w polskich przedsiębiorstwach. To, co w latach 90. było traktowane jako „endeckie” majaki polityków Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, obecnie stało się doktryną całej klasy politycznej – jakże miło oglądać polityków Platformy Obywatelskiej mówiących językiem ZChN.

Pod opieką rządu

Jednym z elementów budowy silnej, a co za tym idzie, ekspansywnej gospodarki są „narodowe czempiony” – globalne przedsiębiorstwa pozostające pod bezpośrednią (własnościową) lub pośrednią (poprzez zamówienia) kontrolą państwa, które w zamian za „opiekę” odwzajemniają się wspieraniem zagranicznej i wewnętrznej polityki państwa. „Narodowe czempiony” to firmy mogące działać w przemyśle ciężkim (hutnictwo, stocznie), maszynowym oraz zaawansowanych technologii (telekomunikacja, biotechnologia); dodatkowo są tworzone w obszarach związanych z bezpieczeństwem ekonomicznym państwa (przemysł zbrojeniowy, elektroenergetyczny, paliwowy, bankowy).

Kryzysowi są w stanie oprzeć się państwa, które stawiają na rozwój własnego przemysłu – samodzielnie lub w aliansach z globalnymi liderami

Dla państw o znaczącej roli w regionie ten rodzaj przedsiębiorstw jest elementem dominacji, z kolei dla mniejszych krajów stanowią element obrony przed dominacją silniejszych i zapewniają niezależność gospodarczą w istotnych z państwowego punktu widzenia obszarach. „Narodowe czempiony” są typem charakterystycznym dla organizmów państwowych, które mają ambicje wynikające albo z ich obecnej pozycji, np. USA, Francja, UK, Niemcy, albo z ich przeszłości (np. mogą być pozostałością po kolonialnej wielkości małych państw): Holandia czy Hiszpania. Ich działania są bezpośrednio związane z realizacją strategicznych interesów państwowych w obszarach, które te państwa uważają za swoje dominia.
„Narodowe czempiony” mogą stanowić element zarówno hard power w obszarach strategicznych (energetyka), jak i soft power (np. zaawansowane technologie). Warto podkreślić, że są one często tworzone w sektorach gospodarki o ograniczonej konkurencyjności ze względu na m.in. naturalny monopol oraz pozycję państwa jako głównego klienta.

W Europie swoje „narodowe czempiony” mają państwa liczące zarówno 50, jak i 5 milionów mieszkańców. Próżno jednak szukać w tym – nawet szeroko definiowanym – gronie ambasadorów polskiej gospodarki. Sprzedaż pięciu czołgów do Malezji nie oznacza jeszcze światowej ekspansji, dominacja na krajowym rynku paliw nie rodzi automatycznie „narodowego czempiona”.

Piszę to po lekturze ważnego tekstu Rafała Kasprowa i Wiesława Walendziaka pt. „Kto reprezentuje interesy państwa” w „Rzeczpospolitej” z 26 kwietnia. Autorzy zwrócili uwagę na brak konsekwencji w realizacji rządowych strategii, a co za tym idzie, brak wiarygodności państwa polskiego wobec inwestorów polskich i zagranicznych. Została poruszona również kwestia wspierania przez państwo rodzimych przedsiębiorstw. I właśnie kwestia posiadania „narodowych czempionów” wydaje się zasadnicza w budowaniu pozycji gospodarczej i politycznej Polski w najbliższych latach.
Obecny kryzys gospodarczy dobitnie pokazuje, że gospodarka oparta na usługach, kredycie oraz konsumpcji jest skazana na upadek. Ktoś mógłby powiedzieć, a co z np.: USA, Wielką Brytanią? Cóż, majątek Amerykanów i Brytyjczyków był gromadzony przez wieki i jest go tak dużo, że nawet destrukcja ostatnich kilkudziesięciu lat nie była w stanie go roztrwonić. Trzeba wyciągać wnioski z cudzych błędów i korzystać z doświadczeń tych, którym się udało.

Złote akcje

Kryzysowi są w stanie oprzeć się państwa, które stawiają na rozwój własnego przemysłu – samodzielnie lub w aliansach z globalnymi liderami. Jeśli Polska ma rozwijać się i budować swoją pozycję polityczną i ekonomiczną w Europie, to stoi przed nami wyzwanie reindustrializacji kraju. Zapewne brzmi to dziwnie po latach rabunkowej deindustrializacji i trudno sobie wyobrazić, że mielibyśmy otwierać pozamykane huty, stocznie itp.
Tym, na co warto postawić, to nowe technologie, które można pozyskać dzięki zwiększeniu nakładów na badania i rozwój oraz wykorzystaniu naturalnych możliwości biznesowych państwa w postaci np. zakupu systemu obrony antyrakietowej przez Ministerstwo Obrony Narodowej. Wzorców wykorzystania zakupów dla wojska do transformacji własnego przemysłu jest wiele i to stosunkowo niedalekich. Czas zamieszania międzynarodowego trzeba koniecznie wyzyskać, bo może to być ostatnia na wiele lat szansa na budowę silnej Polski.

W przeszłości tworzenie „narodowych czempionów” było często wymuszane przez bieżącą sytuację gospodarczą. Wielka Brytania utworzyła British Steel w momencie, kiedy Francja rozpoczęła politykę wspierania własnego producenta. Japonia wsparła rozwój Nippon Steel w momencie, w którym mógł on zaistnieć na światowym rynku wyrobu stali.

Oczywiście organizacja liderów gospodarki jest zależna od lokalnej specyfiki. W Japonii są to keiretsu – sieć firm połączonych horyzontalnie. Korea wspierała rozwój czeboli – konglomeratów firm prywatnie zarządzanych z większościowym udziałem prywatnego kapitału. Innym modelem jest budowa potencjału gospodarczego w partnerstwie z większymi, zagranicznymi przedsiębiorstwami. Tutaj dobrym przykładem jest Korea Aerospace Industries, która rozwinęła się we współpracy z koncernem Lockheed Martin.
Obecnie na świecie istnieje ponad 100 tys. firm państwowych lub kontrolowanych przez państwo. Wśród nich jest kilkaset podmiotów o charakterze „narodowych czempionów”. Dzisiaj są to w dużej mierze spółki notowane na giełdach, w których państwo bezpośrednio lub za pośrednictwem fundacji, funduszy celowych etc. ma „blokujące udziały” czy „złote akcje”.

Z historii poszczególnych państw wynika, czy ich gospodarczy liderzy są spółkami kontrolowanymi przez państwo, czy też mogą być zdominowane przez instytucje należące do osób prywatnych lub prawnych, które mają – ze względu na tradycje – zakorzenioną lojalność wobec państwa (np. Santander, Shell, czy Danfoss). W przypadku Polski, po 45 latach socjalizmu i niszczenia indywidualnej własności, państwo musi wziąć na siebie odpowiedzialność za tworzenie „narodowych czempionów” w tych sektorach, które – na arenie międzynarodowej – stanowią o jego potencjale.

Środki spływają w dół

Z publicznie dostępnych danych wynika, że największe nakłady na badania i rozwój mają miejsce w firmach, które są traktowane przez rządy własnych państw jako „narodowe czempiony”. W 2012 r. najwięcej środków na ten cel przeznaczyła Toyota Motor – 7,7 mld euro, tuż za nią plasuje się Microsoft – 7,5 mld euro, oraz Volkswagen – 7,2 mld euro.