Europilot bez baterii - analiza Pawła Kowala

Po wyborach 2007 roku doszło do najostrzejszego skrętu w polskiej polityce zagranicznej od 1989 roku. Z planu zawierania taktycznych sojuszy w ramach Unii i uzupełniania relacji unijnych transatlantyckimi polska polityka zagraniczna została kilkoma ruchami przestawiona na europilota. Koncept ten, znany sprzed dekady, analizuje Paweł Zerka z demosEuropa („Europilot nie wystarczy").

Europilot to wyczuwanie nastrojów w Unii, podążanie za nimi i stałe pilnowanie, by polityka zagraniczna Polski wpisywała się w główny nurt polityki europejskiej jako szlak wytyczony przez Berlin, Paryż i instytucje unijne. Europilot nie był jednoznacznie złym wynalazkiem, doprowadził Donalda Tuska, a wcześniej Jerzego Buzka na najwyższe stanowiska w Unii. Dopiero czas pokaże, jakie znaczenie miała nominacja dla Tuska dla polityki Polski – być może ambicje polityczne na przyszłość będą stymulowały konkretne działania byłego premiera.

Dyplomacja na poboczu

Tymczasem europilot dojechał i wysiadła bateryjka tego mechanizmu. Z jednej strony w sensie zdobytych stanowisk w Unii jest dobrze, a z drugiej mamy największy od puczu Janajewa w 1991 roku kryzys poczucia bezpieczeństwa Polski. Ostatnią próbą przełamania logiki europilota była wizyta Radosława Sikorskiego jako jednego z trzech ministrów spraw zagranicznych (Polski, Francji i Niemiec) w Kijowie w lutym 2014 roku.

Opozycja w Warszawie skupiła się na lapsusach Sikorskiego, nie zaś na tym, że nie otrzymał on wystarczającego wsparcia w polskim rządzie i w konsekwencji po tamtej wizycie nie został już przez kolegów zaproszony ani na podobny wyjazd do Mołdawii, ani do Tunezji. Nasza polityka w regionie zaparkowała na poboczu. Po rozmowach w Berlinie Polska straciła polityczną inicjatywę w polityce zewnętrznej Unii. Sikorski miał szansę zaistnieć przynajmniej na tyle, na ile wspólnie z Carlem Bildtem wpłynął kilka lat wcześniej na kształt Partnerstwa Wschodniego – musiałby jednak mieć mocniejsze oparcie w kraju.

Europilot ma bowiem sens tylko wtedy, gdy jest uzupełniony własnym, jasnym dla wszystkich planem działania, który daje dodatkową legitymację do upominania się o „więcej" w ramach polityki europejskiej. Przykład postawy wobec kryzysu na Ukrainie jest najlepszą ilustracją problemów, które trapią naszą politykę zagraniczną.

W żadnym z projektów na Ukrainie nie było powodu, by czekać na akceptację Brukseli. Większość z nich mogła być rozpoczęta jednostronnie

W 1981 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce, minister spraw zagranicznych Francji Claude Cheysson na pytanie, co Francja zrobi wobec działań Jaruzelskiego, dał słynną odpowiedź: „naturalnie, nic". Także niemieccy politycy kluczyli. Po wydarzeniach na Majdanie w lutym tego roku Donald Tusk powiedział, że Polska „nie będzie sobie wypruwać żył" dla Ukrainy.

Ale rzecz nie w niefortunnych sformułowaniach, może powiedzianych w stresie. Problem polega na tym, że po 1981 roku Niemcy i Francuzi przysłali do Polski tyle masła solonego i orzechowego oraz mleka w proszku, że „nic" Cheyssona okazało się wcale bogate i postawiło trwały ślad w podejściu Polaków, szczególnie do Niemców. Problem z dzisiejszą Polską polega na tym, że gdyby od całości tegorocznych działań wobec Ukrainy odjąć takie akcje jak cykle szkoleń Fundacji Wolności czy konwoje Stowarzyszenia Pokolenie, nie zostałoby naprawdę nic.

Rachunek sumienia

Nasze wsparcie reform samorządowych na Ukrainie faktycznie nie jest kontynuowane – choć naszym atutem mogła być szybkość reakcji, przerwano leczenie chorych i rannych w Polsce. Nie powstał polsko-ukraiński fundusz przedsiębiorczości promowany przez prezydenta, całościowy system wymiany młodzieży ani polsko-ukraiński instytut historyczny, tak ważny w świetle ubiegłorocznych debat na temat ludobójstwa na Wołyniu. Skala działań wymagała wsparcia całego rządu i dobrej koordynacji. Nawet wizyt i telefonów na najwyższym szczeblu (jeśli nie liczyć Sikorskiego) było mniej niż z Berlina czy Paryża.

Łatwo więc znowu narzekać – a słychać takie głosy – że Niemcy „przejęli inicjatywę", trudniej o odwagę, by zrobić własny rachunek sumienia. W żadnym z tak potrzebnych projektów na Ukrainie nie było powodu, by czekać na akceptację Brukseli. Większość z nich mogła być też rozpoczęta jednostronnie – chwilowo bez aktywnego uczestnictwa partnerów w Kijowie, być może w rewolucyjnym czasie zajętych innymi rzeczami.

Jest wrzesień, Polska straciła pół roku, które wykorzystali Niemcy, Amerykanie i Szwedzi. Jeśli nie było woli sprzedawać amunicji, trzeba było wysłać koce. A ponieważ gadania, jak to będziemy pomagać Ukraińcom, było co niemiara, ludzie naprawdę są przekonani, że nasz kraj straszliwie angażuje się na Ukrainie. Środowiska neoendeckie w prawicowej prasie wzywają wręcz do przerwania tej „pomocy", co brzmi dość kuriozalnie w zderzeniu z faktami. A na Wschodzie, nie tylko na Ukrainie, ale też w niezależnych środowiskach w Rosji, w Gruzji itd., rozchodzi się opinia, że z Polakami nic się nie da zrobić, bo obiecują, a niewiele robią, oglądając się w najdrobniejszej nawet sprawie na aprobatę z Brukseli. To prosta droga do zmarnowania wszystkiego dobrego, co się o nas jeszcze myśli w sąsiedztwie, i utraty unikalnej możliwości poprawy naszej pozycji na styku UE z państwami spoza organizacji.