Przypisy do Jacquesa Delorsa

Alfred Whitehead powiedział o filozofii europejskiej, że stanowi ona „zbiór przypisów do Platona”. Tak samo jest z Jacquesem Delorsem (1925-2023) i integracją europejską: z odrobiną publicystycznej przesady można by powiedzieć, że wszystko co wydarzyło się w Unii Europejskiej po dekadzie Delorsa, jest zbiorem przypisów do wizji Unii, którą wprowadził w życie jako szef Komisji Europejskiej.

Kim był Jacques Delors?

Delors w przeciwieństwie do większości francuskiej elity nie był absolwentem jednej z grandes écoles. Obronił licencjat z prawa i zaczął pracę w Banku Francji, gdzie jego ojciec był inkasentem. Skromne pochodzenie skierowało go ku lewicy, z którą był związany przez całe życie. Lewicowość łączyła się z religijnym wymiarem jego życia: Delors był praktykującym katolikiem, z czego zresztą francuska elita trochę się podśmiewała. Karierę polityczną rozpoczął w chadeckiej partii Le Mouvement républicain populaire (MRP), z której wywodził się również Robert Schuman, a pierwsze polityczne szlify zdobył w chrześcijańskich związkach zawodowych, by następnie wstąpić do Partii Socjalistycznej.

Czytaj więcej

Polityka

Zmarł Jacques Delors, budowniczy zjednoczonej Europy

W wieku 98 lat zmarł Jacques Delors, francuski ekonomista i polityk, od 1985 do 1995 przewodniczący trzech kolejnych Komisji Europejskich.

Wejście do pierwszej politycznej ligi zapewniła mu wygrana Françoisa Mitteranda w wyborach prezydenckich w roku 1981. Głównym zadaniem Delorsa stało się odwrócenie lewicowej polityki gospodarczej Mitteranda (nacjonalizacja przedsiębiorstw, wzrost świadczeń socjalnych, zmniejszenie czasu pracy) z pierwszych miesięcy prezydentury, która doprowadziła do kryzysu gospodarczego ze względu na radykalny spadek kursu franka. Wtedy Delors zaczął prowadzić politykę dyscypliny budżetowej i walki z inflacją, co ugruntowało jego wizerunek ekonomicznego liberała w ramach Partii Socjalistycznej.

Jak postępowała integracja europejska

Jego wielki moment to nie był jednak okres pracy we francuskim rządzie, ale wybór na stanowisko przewodniczącego Komisji Europejskiej. Kiedy zostawał szefem Komisji, Wspólnoty Europejskie rozwijały integrację trochę z rozpędu, głównie w sferze prawnej i ekonomicznej, dlatego że od lat 60. brakowało politycznej woli, żeby pogłębiać integrację polityczną. Unia politycznie została zamrożona, stała w miejscu, w którym zostawili ją federalista Walter Hallstein i niechętnie do tej wizji nastawiony Charles de Gaulle, który wywalczył prawo weta dla państw członkowskich (de facto, choć nie de iure). Była to reakcja na plany Komisji Europejskiej dotyczące zwiększenia możliwości głosowania większościowego.

W latach 80. dostrzeżono, że systemy prawne i gospodarcze krajów członkowskich integrują się, ale brakuje integracji politycznej i konstytucyjnej. Wtedy nadszedł moment Delorsa, którego pierwszym celem było zbudowanie europejskiego jednolitego rynku opartego na czterech niepodzielnych swobodach: swobody przepływu kapitału, osób, towarów i usług. Najpierw przyjęto skoncentrowany na aspektach gospodarczych Jednolity Akt Europejski (1985), który był wstępem do dalszych prac nad przebudową instytucji europejskich, której punktem kulminacyjnym był Traktat z Maastricht (1992). Traktat ten integrował dotychczasowe Wspólnoty Europejskie i przekształcał je w Unię Europejską, kładł podwaliny pod wspomniany jednolity rynek, zakładał wprowadzenie jednolitej waluty, dawał Parlamentowi Europejskiemu prawa zbliżone do Rady Unii Europejskiej (czyli instytucji gromadzącej rządy państw członkowskich), a także – co fundamentalne w kontekście rozszerzeń Unii – wzmacniał politykę spójności zainicjowaną zresztą przez Delorsa po rozszerzeniu Wspólnot o Grecję i Hiszpanię w 1986 r. Celem polityki spójności było wspieranie biedniejszych gospodarek w zamian za ich otwarcie się na towary, usługi i inwestycje z pozostałych części Wspólnoty. O jej znaczeniu my sami przekonaliśmy się po wstąpieniu do Unii w 2004 roku – jesteśmy jej największym beneficjentem w historii integracji europejskiej.

Otworzył Wspólnotę na Europę Środkowo-Wschodnią

Delors był zresztą zwolennikiem rozszerzenia Unii. Jak mówił mi Jan Truszczyński, negocjator polskiego członkostwa w UE, był to dla Delorsa „imperatyw geopolityczny w kontekście zjednoczenia Niemiec, które jednoznacznie wspierał, w odróżnieniu od takich ówczesnych polityków jak Mitterrand, Thatcher czy Andreotti. Wiadomo, że w kontaktach z przywódcami państw europejskiej dwunastki argumentował, iż zjednoczenie Niemiec oznacza konieczność pozostawienia otwartych drzwi dla Europy Środkowo-Wschodniej”. A to nie był wówczas kierunek dominujący wśród francuskiej klasie politycznej, która obawiała się rozszerzenia Wspólnoty i snuła plany o Konfederacji Europejskiej, która skupiałaby kraje, które „nie były gotowe do członkostwa”. Cała polska klasa polityczna odrzuciła zresztą ten pomysł, skupiając się na staraniach o pełne członkostwo w strukturach europejskich.

Delors miał ewidentną ambicję federalistyczną, choć nie był to federalizm skrajny – upierał się przy istotnym znaczeniu subsydiarności w polityce europejskiej (załatwianiu spraw na najniższym możliwym poziomie) i doprowadził do jej wpisania do europejskich traktatów.

Czytaj więcej

Plus Minus

Świat w 2024 r. Same katastrofy i jeden promyk nadziei

Rosja jest w natarciu w Ukrainie, Donald Trump ma coraz większe szanse na zdobycie Białego Domu, a populizm jest w Europie na fali. Tylko załamanie chińskiego autorytarnego modelu rozwoju daje u progu 2024 r. powody do wiary w pomyślną przyszłość demokracji.

Jednym z jego niedokończonych projektów jest europejska polityka obronna i zagraniczna – Traktat z Maastricht zakładał ich stworzenie, jednak do dziś są to bardzo kiepsko rozwinięte obszary. Państwa europejskie nie są głęboko zintegrowane w zakresie militarnym, problematyczna jest też kwestia wspólnej polityki zagranicznej. W obu przypadkach rosyjska inwazja na Ukrainę zwiększyła stopień integracji, ale jest on niewątpliwie daleki od federalistycznego ideału (nawet w wydaniu ostrożnym).

Jednak być może najciekawszy był Delors odczuwający niedosyt. Jeden z takich momentów dotyczy francuskich wyborów prezydenckich z roku 1995 – sondaże wskazywały, że miał on szansę na wygraną z Jacquesem Chirakiem, ale zrezygnował z kandydowania. Nie przyjął także funkcji premiera w roku 1984.