Ojkofobia ekstremalna

Pan Jarosław Bratkiewicz, b. dyplomata i wieloletni pracownik MSZ, nie od dziś lansuje na łamach „Gazety Wyborczej” swoje przemyślenia historiozoficzne utrzymane w tonie poetyki wstydu i przeprosin wszystkich za wszystko. Jednakże jego ostatni artykuł pt. „Doić kogo się da, w kraju i za granicą” opublikowany 15 kwietnia jest szczególnie kontrowersyjny i musi spotkać się z odpowiedzią. Rodzi się też pytanie, czy tekst ten jest efektem polemicznych pasji, a raczej frustracji b. ambasadora, czy też powstał na określone zamówienie polityczne. Można zapytać: Na czyje?

Z lektury artykułu wynika, że autor nie dostrzega nowego kontekstu geostrategicznego po 24 lutego 2022. W jego wynurzeniach nie ma miejsca na refleksję o walczącej z agresorem Ukrainie. Notabene w swojej książce opublikowanej niedługo przed wybuchem wojny na Ukrainie Bratkiewicz utrzymywał, że „hasła o wolnej Ukrainie jako rękojmi polskiej niepodległości nie powinno się w dzisiejszych realiach wynosić na ołtarze przezorności geopolitycznej. To już przeszłość”. Jakaż zatrważająca ślepota wobec realiów międzynarodowych b. dyrektora politycznego MSZ z okresu rządów koalicji PO–PSL.

W perspektywie Bratkiewicza Ukraina jawi się jako byt amorficzny, jest „kulturowo wątła”, ba, zbarbaryzowana, a więc, jak można mniemać, zgodnie z fetyszyzowaną przez autora logiką Machtpolitik, zasługująca na unicestwienie.

Historia jak u Putina

Szczególnym nadużyciem ze strony Bratkiewicza jest cytowanie wypowiedzi zasłużonego badacza literatury Kazimierza Wyki, który wszakże sam w okresie sowietyzacji Polski nie ustrzegł się flirtu z władzami komunistycznymi, a który w swoich okupacyjnych „Dziennikach” tłumaczył brutalność Niemiec w Polsce w czasie II wojny światowej zapóźnieniem cywilizacyjnym II RP. Takie instrumentalne wykorzystywanie formułowanych pod wpływem skrajnych emocji myśli dyskredytuje nie tyle samego literaturoznawcę, co Bratkiewicza, choć ma w jego mniemaniu stanowić paradoksalne usprawiedliwienie dla zbrodni popełnianych przez Niemców na narodzie polskim.

Tezy Bratkiewicza dotyczące rzekomej entente cordiale II RP z Rzeszą Niemiecką powielają „prawdy historyczne” rozpowszechniane przez Putina i jego akolitów (Zacharową, Miedwiediewa, Pieskowa). Amplifikowanie dezinformacji rosyjskiej stawia autora w szeregu co najmniej użytecznych dla Moskwy propagandzistów.

Z kolei twierdzeniem, iż „podboje kolonialne stanowiły formę biznesowej aktywności”, Bratkiewicz wymierza policzek dziesiątkom milionów ofiar kolonializmu na całym świecie. Stawiając się w szeregu „po europejsku myślących” Polaków, zdradza rasistowskie podejście do państw postkolonialnych domagających się – słusznie – odszkodowań za zadany przez kolonialistów gwałt i zbrodnie. W 1999 r. NGO Afrykańska Komisja Reparacji, Prawdy i Repatriacji oszacowała wartość odszkodowań za śmierć zniewolonych Afrykańczyków oraz eksploatację ekonomiczną kontynentu na 777 bilionów dolarów. Niemcy prowadzą dziś dialog z Namibią i Tanzanią, które były ich koloniami ponad 100 lat temu. Minister spraw zagranicznych Niemiec Annalena Baerbock podczas wizyty w Nigerii zwróciła tamtejszym władzom tzw. brązy z Beninu (notabene nie zrabowane, ale zakupione od Brytyjczyków przez berlińskie muzeum). Sprawie nadano rozgłos, podkreślając szeroko ów gest Niemców.

RFN nie traktują zatem tych państw i ludów z pogardą, jaka pobrzmiewa w tekście Bratkiewicza insynuującym „politykę afrykańskiego dojenia”. Używając terminologii rasistowskiej, Bratkiewicz wydaje się z taką samą pogardą traktować zarówno Polaków, jak Afrykańczyków.

„Do cna demokratyczne” Niemcy potrafią się więc ugiąć i angażują się w ten dialog, gdyż tak nakazuje elementarna sprawiedliwość. Widzimy jednak, porównując reakcję Berlina na naszą notę dyplomatyczną z ich wrażliwością na postulaty byłych kolonii afrykańskich, że pamięć niemiecka dotycząca zbrodni wojennych okazuje się wybiórcza.

Nie chodzi o „dojenie”

Pamięć historyczna nie może być wybiórcza na poziomie unijnym. Unia Europejska – postrzegana przez jej architektów jako „mocarstwo normatywne” – nie będzie w pełni zjednoczona, jeśli nie zostanie uświadomione wyjątkowe doświadczenie II wojny światowej, będące udziałem Polaków ujarzmionych podwójnie w XX wieku – przez Niemców, a następnie Sowietów.

Niestety, jak zauważył prof. Andrzej Nowak, niechlubnym przykładem słabej internalizacji historii wschodniej części Europy jest sponsorowany przez Parlament Europejski (PE) Dom Historii Europejskiej w Brukseli. Pokazuje on hegemonię narracji Europy Zachodniej, co zresztą stwierdził europejski NGO Platforma Europejskiej Pamięci i Sumienia. W ślad za uznaniem pamięci historycznej tej części Europy winny iść zadośćuczynienia. Stanowią o tym normy świata cywilizowanego.

Na temat ten wypowiedziała się m.in. społeczność międzynarodowa w rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 60/147 z 16 grudnia 2005 r. w sprawie głównych zasad i wytycznych dotyczących prawa do skorzystania ze środka prawnego i do zadośćuczynienia ofiarom rażących przypadków łamania międzynarodowego prawa w zakresie praw człowieka oraz poważnych naruszeń prawa humanitarnego. Państwa ONZ zgodziły się z  zasadą prawa do zadośćuczynienia za doznane krzywdy oraz mechanizmami odszkodowawczymi. Więc nie o „dojeniu” tu mowa, tylko o poszanowaniu praw człowieka, na których zgodnie z art. 2 traktatu o UE oparta jest Unia, i budowaniu jedności europejskiej, w czym żywotne znaczenie ma przyswajanie wspólnej pamięci historycznej.