Władza nie może zastawiać pułapek

Czy jest  zgodny z ustawą zasadniczą mechanizm suwaka, czyli specyficzny wariant tego samego manewru?

Odpowiedź na te pytania należy rozpocząć od jednego z orzeczeń Sądu Najwyższego, w którym uznano, że składki do OFE nie są prywatną własnością ubezpieczonych. Sędziowie podkreślili: „składki na to właśnie ubezpieczenie i przeliczone na jednostki rozrachunkowe stanowią podstawę nabywania przez członka funduszu uprawnień cząstkowych do przyszłej emerytury do czasu nabycia prawa do całości środków zgromadzonych na indywidualnym koncie".

Dlaczego to ważne? Bo skoro uiszczeniu składki do OFE towarzyszy nabycie prawa cząstkowego do przyszłej emerytury kapitałowej, to państwo nie może tego prawa ograniczać swoimi arbitralnymi działaniami. Inaczej naruszy konstytucyjnie chronioną (art. 2 konstytucji) zasadę praw nabytych.

Chronione jest zresztą nie tylko uprawnienie cząstkowe związane z pojedynczymi składkami, ale też prawnie chronione oczekiwanie przyszłej emerytury kapitałowej, którą to prawo cząstkowe zabezpiecza. Obydwa służą realizacji fundamentalnego celu drugiego filaru systemu emerytalnego: uzależnieniu wielkości środków zakumulowanych na rachunkach w OFE jedynie od czynników ekonomicznych, na takich samych zasadach jak zależą one od działań inwestycyjnych TFI. Przepisy ubiegłorocznej ustawy nakazującej przekazanie do FUS części aktywów uczestników OFE zastępują tak ukształtowane prawa nabyte nadzieją na prawo do emerytury z FUS.

Zastępują realne i egzekwowalne prawa nieegzekwowalną obietnicą polityczną.

Konflikt wartości

Konstytucja nie zakazuje  ograniczania praw nabytych, ale jedynie ograniczania ich w sposób „arbitralny". Co to oznacza? Że prawa nabyte mogą zostać ograniczone w zgodzie z konstytucją, jeśli w konkretnym przypadku znajdzie się wartość konstytucyjna bardziej warta ochrony, a Sejm zadba o to, aby chroniąc ją, nie ograniczać praw nabytych w sposób nadmierny.

Rząd w uzasadnieniu projektu ustawy o OFE argumentował, że działa w celu „zachowania równowagi finansów publicznych oraz ograniczeń ustawowych w zakresie deficytu budżetowego". Nie wyjaśnił, na jakiej podstawie można przyjąć, iż przewidziane tą ustawą ograniczenie praw nabytych jest adekwatne (skutecznie chroni równowagę finansów publicznych) i proporcjonalne (nie ogranicza praw nabytych w sposób nadmierny).

Nie wyjaśnił, ponieważ przejęcie przez rząd środków z OFE nie jest ani adekwatne, ani proporcjonalne. Tym samym narusza standard konstytucyjny, który wielokrotnie potwierdzany był przez Trybunał Konstytucyjny. Aby dojść do takiego wniosku, wystarczy rzucić okiem na projekcje demograficzne i budżet na obecny rok.

Nadchodzącą zapaść ludnościową najlepiej ilustrują prognozy ZUS. Wynika z nich, że – nawet po uwzględnieniu podniesienia wieku emerytalnego do 67 lat – w 2060 r. liczba Polaków w wieku przedprodukcyjnym ma spaść w porównaniu z rokiem 2013 o ponad 2 mln osób. Osób w wieku produkcyjnym ma być prawie 7 mln mniej niż obecnie, natomiast osób w wieku poprodukcyjnym: ok. 3,3 mln więcej.

A rok 2060 nie będzie apogeum tsunami demograficznego – ono nastąpi kilkanaście lat wcześniej. Spotęgują je dwa kolejne czynniki.

Po pierwsze, olbrzymia część polskich emigrantów w Wielkiej Brytanii i Irlandii to osoby na początku aktywności zawodowej. Ich ubytek zwiększa więc obciążenie polskiego systemu emerytalnego, bo nie płacą oni do niego składek.

Po drugie, żyjemy coraz dłużej. Wydłuża się więc – i będzie wydłużał się dalej – średni okres pobierania świadczeń emerytalnych.

Już same te trendy pokazują, że przekazanie do FUS części aktywów uczestników OFE nie wyeliminuje ryzyka demograficznego, ale jedynie przeniesie je w czasie, do momentu kiedy – i bez tego dodatkowego obciążenia – ryzyko to będzie niezwykle wysokie. Tym samym obecna krótkotrwała poprawa kondycji finansów publicznych uzyskana zostaje kosztem znacznego pogorszenia ich stanu w przyszłości.

Co z finansami?

Na to, iż przejęcie środków z OFE przez Skarb Państwa nie da trwałej poprawy finansów publicznych, wskazuje również tegoroczny budżet. Dotacja do FUS ma wynieść  ok. 30,5 mld zł (bez refundacji z tytułu przekazania składki do OFE), a dotacja do Funduszu Emerytalno-Rentowego KRUS: 16 mld zł. Po stronie przychodów FUS zapisano 2,5 mld zł środków z Funduszu Rezerwy Demograficznej.

Po raz kolejny minister finansów zyskał też upoważnienie do udzielenia FUS pożyczki na wypłatę świadczeń gwarantowanych przez państwo (do 18 mld zł), a na dodatek łączne zadłużenie tego funduszu na początek obecnego roku wynosiło ponad 27 mld zł.

Zrównoważenie finansów pierwszego filaru powszechnego systemu emerytalnego i systemu rolniczego wymagałoby więc zasilenia go astronomiczną kwotą prawie 100 mld zł. Jednocześnie jednak refundacja przez Skarb Państwa kosztów ponoszonych przez FUS z tytułu przekazania składek do OFE ma wynieść w 2014 r. jedynie 8 mld zł. Nawet całkowita eliminacja tej refundacji nie może więc doprowadzić do trwałego i skutecznego obniżenia deficytów tworzonych przez I filar powszechnego systemu emerytalnego oraz przez rolniczy system emerytalny.

Tym samym twierdzenie, iż to II filar stanowi źródło ryzyka dla finansów publicznych, jest nieprawdziwe, a przekazanie do FUS części środków zgromadzonych przez uczestników OFE nie może zapewnić stabilności finansów publicznych, ponieważ ich źródło stanowi nieprawidłowo działająca repartycyjna część systemu emerytalnego.