Po dziesięcioleciach względnego pokoju rzecz nie do pomyślenia miała miejsce w tym roku, kiedy doszło do wybuchu wojny na terytorium Europy. W obliczu katastrofy humanitarnej w Ukrainie reszta świata boryka się z użyciem eksportu żywności i energii jako broni przez Rosję. Nowe realia geopolityczne ożywiły determinację Europy, by przyspieszyć naszą transformację energetyczną, rozwinąć strategiczną autonomię i zwiększyły nasze ambicje w zakresie przeciwdziałania zmianie klimatu. Unia Europejska wkroczyła już na dobrze ukierunkowaną drogę, aby stać się światowym liderem w działaniach związanych ze zmianą klimatu. Nasz Zielony Ład przedkłada starannie przygotowany zestaw środków regulacyjnych, środków dotyczących ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych i środków podatkowych, aby wprowadzić zmiany, których potrzebujemy, aby osiągnąć nasze cele.

Trzeba szybko działać

Pierwsza połowa tego dziesięciolecia będzie miała decydujące znaczenie dla uruchomienia działań z zakresu polityki, aby sprostać wyzwaniu związanemu z kryzysem klimatycznym i kryzysem różnorodności biologicznej. Opodatkowanie może być potężnym narzędziem zachęcającym do zmiany zachowań i pomagającym osiągnąć cele polityczne. Na przykład około 40 proc. spadku palenia w UE w ostatnim dziesięcioleciu wynika z opodatkowania, podczas gdy w niektórych krajach drastyczne ograniczenie korzystania z plastikowych toreb na zakupy nastąpiło po wprowadzeniu skutecznych podatków od tworzyw sztucznych.

Jednak w ostatnim dziesięcioleciu dochody z podatków na ochronę środowiska w UE utrzymywały się na bardzo niskim poziomie i w 2020 r. wynosiły około 2,2 proc. PKB. W związku z tym, biorąc pod uwagę wpływ na zachowanie i potencjał przychodowy podatków ekologicznych, są one instrumentem, który powinniśmy wykorzystywać w znacznie większym stopniu.

Unijne ramy opodatkowania energii, które są najpowszechniejszą formą opodatkowania związanego z ochroną środowiska, zostały opracowane w latach 90. i nie były aktualizowane od 2003 r. Stały się one całkowicie niewystarczające, aby wspierać transformację energetyczną następnego dziesięciolecia. W 2021 r. Komisja Europejska zaproponowała gruntowny przegląd przepisów, dostosowując sposób opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej. Proponowane przepisy będą o wiele bardziej spójne z transformacją ekologiczną – najbardziej zanieczyszczające paliwa kopalne będą opodatkowane w największym stopniu, co zachęci do przejścia na mniej opodatkowane czystsze paliwa, takie jak odnawialne źródła energii lub zaawansowane biopaliwa. Przepisy staną się również bardziej racjonalne, z mniejszą liczbą zwolnień dla określonych paliw lub zastosowań, takich jak lotnictwo i żegluga. Ogólnie rzecz biorąc, proponowane przez nas środki podatkowe są zgodne z naszą filozofią, w myśl której zanieczyszczający powinien płacić za szkody dla środowiska. Aby uniknąć negatywnego wpływu na bezpieczeństwo energetyczne i inflację, uwzględnia się odpowiednie okresy przejściowe, a ostatecznym celem jest dostosowanie pełnych ram w ciągu dziesięciu lat.

Oczywiście, transformacja nie będzie łatwa. I musi być przeprowadzona w sposób sprawiedliwy i chroniący osoby znajdujące się w najtrudniejszej sytuacji. Dlatego też, na przykład, niedawne środki nadzwyczajne UE w odpowiedzi na kryzys energetyczny obejmowały wkład solidarnościowy ze strony sektora paliw kopalnych oraz pułap dochodów w celu ograniczenia nadmiernych dochodów producentów energii elektrycznej. Dochody zostaną wykorzystane zarówno na złagodzenie skutków kryzysu dla najbardziej dotkniętych kryzysem gospodarstw domowych, znajdujących się w trudnej sytuacji, jak i na wspieranie zrównoważonych i ekologicznych inwestycji.

Kluczowa koordynacja

Biorąc pod uwagę potrzeby dochodów publicznych w ciągu najbliższych 20 lat, istnieje możliwość przeprowadzenia analizy strukturalnej naszych systemów podatkowych w kontekście innych istotnych megatrendów, takich jak zmiany demograficzne, globalizacja i cyfryzacja. Obecnie w UE dochody podatkowe z podatków od pracy i składek na ubezpieczenia społeczne stanowią ponad połowę naszych ogólnych dochodów podatkowych, podczas gdy podatki od kapitału stanowią mniej niż 20 proc. Przesunięcie obciążeń podatkowych z pracy na dochody kapitałowe w celu zwiększenia odporności naszych systemów podatkowych w czasach zmian demograficznych i technologicznych oraz intensyfikacja walki z uchylaniem się od opodatkowania i agresywnym planowaniem podatkowym to strategie polityczne dogłębnie uwzględnione w naszym programie politycznym, jak określono w komunikacie komisji w sprawie opodatkowania działalności gospodarczej z maja 2021 r. Chociaż cyfryzacja i finansjalizacja gospodarki sprawiają, że bazy podatkowe stają się coraz bardziej mobilne, koordynacja podatkowa na szczeblu unijnym i globalnym będzie miała kluczowe znaczenie dla zapewnienia zrównoważonych dochodów podatkowych potrzebnych do inwestycji w newralgiczną infrastrukturę, na przykład w sektorze energetycznym.

Osobiście jestem przekonany, że ponadto musimy znacznie zwiększyć stosowanie podatków behawioralnych w nadchodzących latach, kiedy kierujemy naszymi gospodarkami poprzez sprawiedliwą, ekologiczną i cyfrową transformację. Reformy podatków ekologicznych mające na celu zmniejszenie zanieczyszczenia, przyjazne dla przedsiębiorstw, mogą być skutecznym narzędziem promowania zrównoważonych inwestycji i pomocy w odejściu od podatków powodujących zniekształcenia, takich jak podatki od pracy. W tym duchu należy poważnie rozważyć dążenie do co najmniej podwojenia dochodów z podatków na ochronę środowiska jako odsetka całkowitych dochodów podatkowych w UE. Chociaż niektóre podatki na ochronę środowiska, takie jak podatki od paliw silnikowych, przyniosą w latach 2030 malejące dochody podatkowe ze względu na zmieniające się zachowania i bardziej rygorystyczne przepisy, inne, bardziej innowacyjne ekologiczne środki podatkowe przejmą znaczenie w strukturze z przychodów z opodatkowania, w tym stosowanie kryteriów z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego – już powszechne obecne w nowych politykach na całym świecie.

Jasna ścieżka do celu

Potrzebujemy solidnej i dalekowzrocznej analizy, aby z myślą o bardziej ekologicznej i zrównoważonej przyszłości znaleźć właściwą strukturę przychodów z opodatkowania. Mamy nadzieję rozpocząć tę debatę podczas zbliżającego się unijnego sympozjum poświęconego podatkom w dniu 28 listopada, na którym będziemy dążyć do wytyczenia jaśniejszej ścieżki kolejnych kroków, które decydenci polityczni powinni podjąć.

W chwili, kiedy staramy się zająć najpilniejszymi kwestiami naszych czasów, tworzymy jednocześnie podstawy bardziej stabilnej i zrównoważonej przyszłości, to właśnie polityka podatkowa i struktura przychodów z opodatkowania stały się gorącymi tematami. Będą one musiały zostać starannie przeanalizowane przez rządy, aby znaleźć odpowiednie rozwiązania dla obywateli i przedsiębiorstw, zarówno teraz, jak i w przyszłości. Musimy zakasać rękawy, zacząć wcześnie i osiągnąć zamierzony cel.

Autor jest szefem Dyrekcji Generalnej ds. Podatków i Unii Celnej Komisji Europejskiej (DG TAXUD)