Justin Yifu Lin: Państwo powinno pomagać

Rz: Jaki będzie wpływ polityki Trumpa na świat? Jesteśmy na skraju wojny handlowej?

Mam nadzieję, że nie. Trump stara się zrobić coś dla wydajności gospodarki USA, trzeba więc zrozumieć, dlaczego jest słaba. Owszem, Amerykanie muszą się zmierzyć z deficytem handlowym, ale głównym jego powodem jest to, że konsumują za dużo, a oszczędzają za mało. USA udaje się utrzymywać tak wielki deficyt tak długo, bo dolar jest główną walutą rezerwową świata. Mogą drukować pieniądze, by pokryć deficyt handlowy. Eksport z Chin do USA to głównie produkty pracochłonne, których Amerykanie nie produkują już od pół wieku.

To jak zmniejszyć ryzyko wojny handlowej?

Po pierwsze, mam nadzieję, że zwycięży ekonomiczny rozsądek. A po drugie, jeśli Amerykanie wprowadzą te nierozsądne stawki celne, dotknięte nimi kraje będą musiały odpowiedzieć: cios za cios. To jedyny sposób, by USA zrozumiały, że polityka, jaką proponują, nie jest właściwa.

Porozmawiajmy o Chinach. Zależność wzrostu PKB w Europie od koniunktury w pana kraju rośnie. Czym to grozi w razie twardego lądowania Chin?

O nadchodzącym upadku gospodarki chińskiej mówi się co najmniej od 20 czy 30 lat (śmiech). Jestem przekonany, że utrzyma ona rozsądny wzrost.

Co to znaczy rozsądny? 6 proc. rocznie?

Albo i więcej.

Na jak długo?

Przez najbliższą dekadę. Oczywiście, gdy Chiny kiedyś osiągną poziom dochodu USA czy Niemczech, tempo wzrostu może przyhamować do 3–4 proc. Na razie jednak są wciąż na dorobku. I jak w każdej nadganiającej gospodarce wzrost PKB będzie wyższy niż w krajach o wysokim dochodzie.

Chiny się starzeją, więc wcześniej czy później pojawi się problem braku rąk do pracy.

Starzenie się społeczeństw to problem przewidywalny, do którego można się przygotować. Pomoże technologia i zmiana wieku emerytalnego. Dziś to 50 lat dla kobiet i 55 dla mężczyzn. Możemy go podnieść.

U nas poprzedni rząd zaczął podnosić go do 67 lat i przegrał wybory.

Być może zmiana z 65 do 67 lat jest trudna, ale z 50 do 55 dla kobiet i 55 do 60 dla mężczyzn – niekoniecznie, bo ludzie w tym wieku cieszą się pracą. Ale ważniejsza jest jakość pracowników, która może skompensować zmniejszanie się ich liczby. Dlatego ulepszamy edukację. W latach dwutysięcznych uczelnie kończyło 1 mln osób rocznie, teraz ponad 8 mln. Poza tym efektywność pracy zwiększają zaawansowane technologie. Chiny mogą też ulepszać infrastrukturę, zwłaszcza miejską, jak metro, kanalizacja. Mamy tu wiele okazji inwestycyjnych (które napędzać będą gospodarkę – red.).

Polska też nadgania.

I właśnie przekroczyliście poziom kwalifikujący do krajów o wysokim dochodzie. Macie dochód w dolnej strefie w tej grupie, co daje przestrzeń do dalszego wzrostu. Tak samo jak Chiny, gdzie władze są w stanie prowadzić inwestycje, bo z długiem publicznym poniżej 60 proc. PKB kraj jest wśród najmniej zadłużonych. Niski dług daje rządowi przestrzeń do fiskalnej stymulacji gospodarki. A na dodatek mamy w Chinach wysokie oszczędności krajowe.

W Polsce PKB rośnie w tempie ponad 5 proc. rocznie. Jak długo uda się je utrzymać?

Wydaje się, że wzrost jest trwały. Możecie rozwijać się w tempie 4–5 proc., bo wciąż jesteście w fazie nadganiania. Poziom edukacji jest wysoki. I jeśli będziecie w stanie zapewnić równowagę między państwem a rynkiem, to macie możliwość utrzymać stosunkowo szybki wzrost jak na kraj o wysokim dochodzie.

Co pan sądzi o działaniach premiera Morawieckiego?

Strategia odpowiedzialnego rozwoju jest przełomowa, pozwala rządowi odegrać właściwą rolę we wspieraniu rynku. Rynek jest tu kluczowy, a przedsiębiorczość jest motorem wzrostu.

Przedsiębiorczość, czyli sektor prywatny?

Tak, prywatny.

Ale w Polsce władze mocno stawiają na państwowy, gdzie firmami sterują politycy.

Nie sądzę, by chodziło o zdominowanie wszystkiego przez państwo. Ono ma do odegrania inną rolę. Pomaga przezwyciężyć porażki rynkowe, które są wpisane w rozwój gospodarczy. Tu w trakcie transformacji dominowała idea konsensus waszyngtońskiego, w myśl którego najlepiej, jak o wszystko dba rynek. Ale tak się nie stało, w rezultacie pomimo ducha przedsiębiorczości wzrost był za mały, by powstrzymać wyjazdy utalentowanych Polaków do Irlandii, Wielkiej Brytanii i Niemiec. Sektor prywatny nie może dobrze działać, jeśli państwo nie pomoże pokonać problemów z  infrastrukturą czy edukacją pracowników. Po wprowadzeniu strategii odpowiedzialnego rozwoju widać przyspieszenie wzrostu PKB i tworzenia miejsc pracy. I nie dlatego, że państwo chce dominować. Ono pełni rolę pomocniczą.

Pomocniczość, a nie dominacja to słowo klucz?

Państwo powinno być regulatorem, wspierać sektor prywatny. Cieszę się, że tutaj jest to praktykowane.

Ale jeśli nadaje ono kierunek gospodarce, jest ryzyko błędu. Przerabialiśmy to w latach 70.: inwestycje się nie spłaciły i państwo splajtowało. Obawiamy się powtórki.

Trzeba wyciągać lekcje z przeszłości. Państwo może popełniać błędy, trzeba więc nałożyć ramy, które ryzyko zmniejszą. Powinno wspierać sektory, w jakich Polska ma przewagę konkurencyjną.

Jak je wybrać?

W Polsce obiecujące sektory można podzielić na pięć kategorii. Pierwsza to polskie branże na etapie nadganiania, których produkty mają niższą wartość dodaną niż te z Niemiec czy USA. Rząd może tak wspierać te branże, by poprawiły technologię i weszły na wyższy poziom. Druga kategoria to firmy będące światowymi liderami. Chcąc utrzymać pozycję, muszą wprowadzać innowacje, także produktowe. Te zaś muszą przejść fazę badań, a potem rozwoju. Sektor prywatny jest dobry w rozwoju, natomiast badania są ryzykowne.

...I często się nie zwracają...

Dlatego państwo powinno na etapie badań pomagać tym sektorom, w których jesteście już na światowym poziomie.