Wzrost cen i spadek popytu
Konsekwencją pierwszą wynikającą z prawie pięciokrotnie wyższej stawki VAT jest wzrost cen tych produktów, który najprawdopodobniej (siłą rudymentarnych praw popytu) przyczyni się do obniżenia ich konsumpcji. Klient odwróci się po prostu od napojów o wyższej zawartości czystego soku . Gwoli ścisłości mówi się o wzroście cen nawet o 1,3 zł na litrze, co w skali całego rynku przełożyć się może niestety na rezygnację z milionów litrów soku – produkowanego, dodajmy, w kraju, przez polskich producentów i z jak najbardziej naszych rodzimych owoców i warzyw. Szacuje się, że spadek spożycia napojów owocowych i warzywnych o – jako się rzekło – z wysoką zawartości czystego soku - ograniczy zapotrzebowanie na surowiec od rolników o 60%. Jak wyliczają eksperci rynku, wynikający z tego spadek zapotrzebowania na pochodzący od sadowników i ogrodników „surowiec" będzie wynosił ok. 150 tys. ton! Dodajmy, że 123,5 tys. ton to jabłka – nasza źrenica w oku: przedmiot dumy, ale też kłopotów związanych ze znanym powszechnie rosyjskim embargo, których rynkowej pozycji solidarnie bronimy kiedy trzeba.
Kłopoty nie omijają owoców i warzyw
Obecnie w polskim rolnictwie i sadownictwie panuje klęska urodzaju – co odzwierciedlają spadające ceny skupu. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej zauważa, że ceny oferowane za jabłka w październiku 2018 r., w porównaniu z październikiem 2017 r., na rynkach hurtowych były średnio niższe o 52%, w spółdzielniach ogrodniczych o 61%, a w firmach eksportujących aż o 69%. Równocześnie rosyjskie embargo oraz sytuacja na rynkach azjatyckich nie czynią eksportu odpowiednią alternatywą dla rodzimego przetwórstwa. W kontekście nadpodaży owoców i warzywa skutki planowanej nowej ustawy o VAT dla rolników i sadowników nie są trudne do przewidzenia: dalsze ograniczenie zapotrzebowania! Ustawa w konsekwencji uderzy więc nie tylko w producentów napojów, ale pogłębi trend spadkowy cen skupu produktów rolnych, a tym samym uderzy bezpośrednio w polskich producentów rolnych.
Mniej soku w soku, więcej cukru w cukrze
Wyższy VAT oznacza obciążenie polskich producentów nektarów i napojów gazowanych kwotą ok. 445 mln zł. Znacząco spadną więc ich zyski z działalności operacyjnej, a straty związane ze spadkiem popytu będą musieli rekompensować. Obecnie - by korzystać z preferencyjnej stawki VAT - utrzymują poziom soków w napojach powyżej 20%. Niektóre napoje na rynku polskim to ewenement światowy – w masowej produkcji osiągają nawet 60% zawartości soku. Co zrobią - chcąc nie chcąc – producenci, gdy zmiany wejdą w życie? Kierując się racjonalnością fiskalną, będą po prostu obniżać te zawartości soku do 10% (jest to średnia w UE) lub nawet mniej. W efekcie czeka nas spadek ilości naturalnego soku w napojach, najprawdopodobniej do poziomu europejskiego, czyli w najlepszym wypadku do ok. 10%. To oczywiście pozbawi produkt końcowy porządnych składników spożywczych, takich jak błonnik, witaminy i minerały. Warto dodać, że obecnie w Polsce na tle innych krajów UE udział napojów owocowych i nektarów w rynku napojów (poza wodami) jest wysoki i wynosi ok. 24,7 % (dla porównania Niemcy – 11,5%, Czechy 11,7, Belgia 8,75% i Wielka Brytania 11,3%). Dodatkowo zmniejszenie zawartości soku w napojach spowoduje jego substytucję cukrem. Obecnie wielu producentów utrzymywało lub zwiększało zawartość soku w celu jego dosłodzenia naturalnymi metodami, teraz – takie działanie straci rację bytu z tytułu czystko ekonomicznego rachunku. Nie dlatego, że producenci mieliby złe intencje.
Zdrowia życzymy!
O tym, że warzywa i owoce mają ogromnie korzystny wpływ na zdrowie wie dobrze każdy obywatel cywilizowanego świata. Podobnie „się wie", że skutek przeciwny mają chemicznie „uszlachetniane" przekąski typu chipsy, krakersy, ciasteczka i inne tego typu zapychacze żołądka, nie wnoszące zupełnie nic do komórek naszego organizmu poza otłuszczaniem tego, co widać, i tego – czego nie widać. Państwo natomiast głośno szafuje hasłami dbania o zdrowie obywateli. Gdzie wobec tego sens, gdzie logika? – jak zapytałby Jasio z dowcipu, skoro jednocześnie z wymierzeniem surowej kary sokom (za to, że są zdrowe?), rząd chce obniżyć (!) VAT na takie dobra, jak np. pączki, chipsy ziemniaczane (z 8% na 5%); chipsy nieziemniaczane, paluszki (z 23% na 5%); ciastka (wyroby piekarnicze) - z 23% na 5%. Dodatkowo z nową interpretacją wiele popularnych batonów czekoladowych będzie klasyfikowana jako wyrób piekarniczy, jeżeli w składzie jest np. wafelek. Czyli np. Prince Polo będzie objęte 5% VAT, a np. Milky Way/Mars stawką 23%. Kłóci się to z ministerialnym założeniem ujednolicenia i uproszczenia matrycy stawek VAT. Wracając zaś do napojów owocowych - konsumenci nieakceptujący podwyższonych cen na nie przeniosą zapotrzebowanie w tym zakresie na napoje gazowane, które po planowanej podwyżce będą do kupienia w dużo niższej cenie od napojów owocowych. Kosztem polskich sadowników, konsumentów i producentów zyskają zagraniczni producenci żywności wysokoprzetworzonej – wielkie międzynarodowe koncerny, które akurat o zyski w skali globalnej nie muszą w ogóle się martwić.
Tak więc zwiększenie obciążenia fiskalnego odbędzie się kosztem rodzimych producentów, a równocześnie nowa stawka VAT stawia w lepszej sytuacji zagraniczne koncerny, producentów napojów gazowanych, którzy zyskują przewagę konkurencyjną. Suma summarum – ucierpi zdrowie Polaków, rodzimi producenci i polscy sadownicy i rolnicy. Trudno więc o jakiekolwiek wytłumaczenie tego kroku z punktu widzenia ogólnych założeń, jakie postawił przed sobą obecny polski rząd – czyli „Polska first!".
- Agnieszka Domańska, dr hab., prof. Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, członek Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego.
