Pakt fiskalny, porażka czy sukces?

Przy­łą­cze­nie się Pol­ski do eu­ro­pej­skie­go pak­tu fi­skal­ne­go wy­wo­ła­ło w kra­ju fa­lę kry­tycz­nych re­ak­cji. Od­kła­da­jąc na bok ry­tu­al­ne oskar­że­nia rzą­du o zdra­dę, bę­dą­ce naj­czę­ściej wy­ni­kiem po­li­tycz­nej huc­py al­bo zwy­kłej igno­ran­cji, pod­no­szo­ne oba­wy do­ty­czy­ły głów­nie po­ten­cjal­nych za­gro­żeń dla pol­skiej su­we­ren­no­ści oraz ewen­tu­al­nych kosz­tów uczest­nic­twa w pak­cie. Są to oba­wy bez­pod­staw­ne. Pod­pi­su­jąc pakt fi­skal­ny, Pol­ska nie przy­ję­ła na sie­bie żad­nych no­wych zo­bo­wią­zań, a za­pew­nia­jąc so­bie udział przy sto­le ob­rad kra­jów stre­fy eu­ro, w isto­cie umoc­ni­ła swo­ją po­zy­cję w Unii Eu­ro­pej­skiej.

Finansowe rygory

Za­cznij­my od zo­bo­wią­zań. Część fi­skal­na pak­tu – któ­re­go peł­na na­zwa brzmi „Trak­tat o sta­bil­no­ści, ko­or­dy­na­cji i za­rzą­dza­niu w Unii Go­spo­dar­czej i Wa­lu­to­wej", w skró­cie TSKZ, za­wie­ra ry­go­ry i za­le­ce­nia, któ­re w znacz­nej czę­ści znaj­du­ją się już w pra­wie eu­ro­pej­skim. Za­pi­sa­na w art. 3.1 TSKZ re­gu­ła zrów­no­wa­żo­ne­go bu­dże­tu w śred­nim okre­sie obo­wią­zu­je już od 1998 ro­ku w ra­mach pak­tu sta­bil­no­ści i wzro­stu (roz­po­rzą­dze­nie Ra­dy 1466/97, z póź­niej­szy­mi zmia­na­mi), w któ­rym za­pi­sa­no, że dol­ny li­mit struk­tu­ral­ne­go sal­da bu­dże­tu mu­si się mie­ścić w prze­dzia­le mię­dzy -1 proc. a 0 proc. PKB. Ozna­cza to, że przy­ję­ty w TSKZ wy­móg ogra­ni­cze­nia de­fi­cy­tu struk­tu­ral­ne­go do 0,5 proc. PKB nie wno­si w prak­ty­ce ni­cze­go no­we­go, tym bar­dziej że dla kra­jów o ni­skim po­zio­mie za­dłu­że­nia de­fi­cyt ten mo­że być po­więk­szo­ny do 1 proc. PKB. Po­zo­sta­łe ry­go­ry fi­skal­ne zo­sta­ły już wpro­wa­dzo­ne w ra­mach sze­ścio­pa­ku i obo­wią­zu­ją od po­cząt­ku 2012 ro­ku. Do­ty­czy to m. in. za­pi­sa­ne­go w art. 4 TSKZ wy­mo­gu ob­ni­ża­nia dłu­gu pu­blicz­ne­go przez kra­je, w któ­rych re­la­cja dłu­gu do PKB prze­kra­cza 60 proc. co­rocz­nie o 1/20 (roz­po­rzą­dze­nie Par­la­men­tu Eu­ro­pej­skie­go i Ra­dy 1177/2011) oraz za­pi­sa­ne­go w art. 7 qu­asi-au­to­ma­tycz­ne­go me­cha­ni­zmu de­cy­zji w ra­mach pro­ce­du­ry ko­ry­go­wa­nia nad­mier­ne­go de­fi­cy­tu po­le­ga­ją­ce­go na ko­niecz­no­ści uzy­ska­nia kwa­li­fi­ko­wa­nej więk­szo­ści w Ra­dzie dla od­rzu­ce­nia wnio­sku Ko­mi­sji (tzw. od­wró­co­na więk­szość kwa­li­fi­ko­wa­na – roz­po­rzą­dze­nie Par­la­men­tu Eu­ro­pej­skie­go i Ra­dy 1173/2011).

W negocjacjach odwołaliśmy się do idei jedności Unii i konieczności unikania decyzji, które mogłyby ją podzielić

W ra­mach sze­ścio­pa­ku zo­stał już rów­nież wpro­wa­dzo­ny (dy­rek­ty­wa Ra­dy 2011/85) za­pis art. 3.2 TSKZ na­ka­zu­ją­cy wpi­sa­nie unij­nych re­guł fi­skal­nych do kra­jo­we­go po­rząd­ku praw­ne­go na po­zio­mie kon­sty­tu­cyj­nym lub rów­no­rzęd­nym. Prze­no­si on wła­sność re­guł fi­skal­nych na po­ziom na­ro­do­wy, a na­ru­sze­nie re­guł bę­dzie ozna­czać od tej po­ry zła­ma­nie pra­wa kra­jo­we­go ze wszyst­ki­mi kon­se­kwen­cja­mi. Pew­ną no­wo­ścią w tej czę­ści jest je­dy­nie za­pis art. 8 da­ją­cy pra­wo Eu­ro­pej­skie­mu Try­bu­na­ło­wi Spra­wie­dli­wo­ści do we­ry­fi­ko­wa­nia wy­ko­na­nia te­go wy­mo­gu przez pań­stwa sy­gna­ta­riu­szy TSKZ. (Choć mo­im zda­niem ETS ma już ta­kie upraw­nie­nia na pod­sta­wie ogól­nych prze­pi­sów o prze­strze­ga­niu pra­wa eu­ro­pej­skie­go). W tym za­kre­sie Pol­ska sto­su­je już wła­sne roz­wią­za­nia w po­sta­ci ha­mul­ca dłu­gu (za­pis w art. 216.5 Kon­sty­tu­cji RP ogra­ni­cza­ją­cy po­ziom dłu­gu pu­blicz­ne­go do 60 proc. PKB) oraz w po­sta­ci au­to­ma­tycz­nych me­cha­ni­zmów ko­rek­cyj­nych za­pi­sa­nych w usta­wie o fi­nan­sach pu­blicz­nych z 2009 ro­ku (tzw. pro­gi ostroż­no­ścio­we). Je­śli więc na pod­sta­wie TSKZ Ko­mi­sja Eu­ro­pej­ska za­pro­po­nu­je wpi­sa­nie do kra­jo­we­go po­rząd­ku praw­ne­go do­dat­ko­wych re­guł (np. re­gu­ły rów­no­wa­gi bu­dże­to­wej w śred­nim okre­sie), bę­dą one dla Pol­ski ma­ło do­le­gli­we, a przy tym ko­rzyst­ne dla wzmoc­nie­nia dys­cy­pli­ny fi­nan­sów pu­blicz­nych. Po­zo­sta­łe za­pi­sy czę­ści fi­skal­nej TSKZ al­bo sta­no­wią uszcze­gó­ło­wie­nie i roz­wi­nię­cie ist­nie­ją­cych prze­pi­sów, al­bo są ma­ło istot­ne (jak np. art. 5 i 6). TSKZ nie wno­si więc w za­kre­sie zo­bo­wią­zań fi­skal­nych po­szcze­gól­nych państw człon­kow­skich ni­cze­go istot­nie no­we­go.

Koordynacja polityki

Trze­ba jed­no­cze­śnie za­zna­czyć, że w od­nie­sie­niu do państw sy­gna­ta­riu­szy TSKZ niebę­dą­cych człon­ka­mi stre­fy eu­ro wy­mo­gi pak­tu fi­skal­ne­go obo­wią­zu­ją od mo­men­tu uchy­le­nia wo­bec nich de­ro­ga­cji – czy­li od mo­men­tu ich wej­ścia do stre­fy eu­ro – chy­ba że pań­stwa te za­de­kla­ru­ją go­to­wość pod­da­nia się re­gu­łom fi­skal­nym TSKZ wcze­śniej (art. 14). Ozna­cza to, że po pod­pi­sa­niu pak­tu Pol­ska na­dal za­cho­wa moż­li­wość po­zo­sta­wa­nia po­za je­go ry­go­ra­mi, je­śli uzna to za sto­sow­ne.