Stajemy się coraz bogatsi

Rz: Wskaźnik CPI to najbardziej popularny miernik inflacji konsumenckiej. Czy metodologia zbierania danych przez GUS w pełni oddaje poziom cen w Polsce?

Wiktor Wojciechowski:

Wskaźnik inflacji koncentruje się wyłącznie na naszych wydatkach konsumpcyjnych. W pierwszym kroku GUS szacuje, ile przeciętna polska rodzina kupuje różnego rodzaju towarów i usług. To tzw. koszyk inflacyjny, który pokazuje np., ile kupujemy mięsa wołowego, papierosów, ile wydajemy na utrzymanie mieszkania czy wizyty u stomatologa. Ponieważ struktura naszych wydatków ciągle się zmienia, GUS musi co roku aktualizować jego skład. W drugim kroku GUS skrupulatnie analizuje zmiany cen poszczególnych dóbr, a następnie –uwzględniając ich udział w naszym koszyku – raz na miesiąc ogłasza, jak zmieniła się uśredniona cena naszej konsumpcji. I to jest właśnie popularna inflacja. Wskaźnik CPI nie mierzy jednak wszystkich cen. Przykładowo nie obejmuje on cen nieruchomości, gdyż kupno domu lub gruntu to raczej wydatek inwestycyjny, a nie konsumpcyjny. Wskaźnik CPI nie mierzy także zmian cen dóbr inwestycyjnych kupowanych przez przedsiębiorstwa.

Gdyby oprócz cen konsumpcyjnych inflacja mierzyła także zmiany cen nieruchomości, to w latach poprzedzających ostatni kryzys w wielu krajach, jak np. w Irlandii, Hiszpanii, ale i w Polsce, mielibyśmy znacznie wyższą inflację, niż wskazywały na to tradycyjne miary zmian cen.

Jakie są wady i zalety tego wskaźnika?

Główną zaletą wskaźnika inflacji konsumpcyjnej jest to, że jest go relatywnie łatwo mierzyć i dlatego GUS może ogłaszać go co miesiąc. Ale trzeba pamiętać, że CPI nie mierzy wszystkich cen w gospodarce. Brak tej wiedzy może być niebezpieczny. Znów wrócę do okresu poprzedzającego ostatni kryzys. Przed 2008 r. w wielu krajach inflacja konsumencka była relatywnie niska. Było to efektem importu wielu towarów przemysłowych z krajów o niskich kosztach wytwarzania, czyli głównie z Chin. To skłaniało niektóre banki centralne, np. Fed, do utrzymywania bardzo niskich stóp procentowych, biorąc pod uwagę wysokie tempo rozwoju gospodarki. Jednocześnie jednak te niskie stopy zachęcały do zaciągania kredytów hipotecznych i przyczyniły się do powstania bańki na rynku nieruchomości. Gdyby bankierzy centralni analizowali zmiany cen w gospodarce w szerszym ujęciu niż tylko przez pryzmat CPI, może w ogóle nie doszłoby do kryzysu.

Co o Polakach mówi koszyk inflacyjny? Co pokazują zmiany koszyka inflacyjnego w naszym kraju w ostatnich latach?

Pod koniec lat 80. Polacy wydawali na produkty żywnościowe niemal co drugą złotówkę. Dziś ten udział spadł do ok. 25 proc. To świadczy o tym, że stajemy się coraz bogatsi. W perspektywie międzynarodowej obserwuje się, że im jakiś kraj jest bogatszy, tym mniejszą część wydatków jego mieszkańcy przeznaczają na żywność. Wciąż daleko nam jednak do krajów wysokorozwiniętych. Przykładowo, w Niemczech wydatki na żywność stanowią jedynie 10 proc. wydatków konsumpcyjnych ogółem.

Według danych Eurostatu roczna inflacja dla Polski (tzw. wskaźnik zharmonizowany) wyniosła w grudniu 3,7 proc. i 2,2 proc. według średniej 12-miesięcznej. To inaczej, niż podaje GUS.

Te rozbieżności wynikają z innych metodologii stosowanych przez Eurostat i GUS. Główna różnica pomiędzy wskaźnikiem HICP i CPI polega na tym, że indeks zharmonizowany uwzględnia dodatkowo wydatki konsumpcyjne w Polsce ponoszone przez cudzoziemców czy wydatki ponoszone przez osoby przebywające w tzw. gospodarstwach instytucjonalnych (np. w domach spokojnej starości). Te różnice są jednak niewielkie. Mimo to często dochodzi do nieporozumień, bo oprócz rocznego wskaźnika HICP (bardzo zbliżonego do wskaźnika CPI) Eurostat publikuje także 12-miesięczną uśrednioną miarę HICP. Jest to miara inflacji określona w kryteriach konwergencji dla strefy euro.

Oczekiwania inflacyjne – dlaczego mówi się, że Polska to kraj z  inflacyjnymi tradycjami? Np. w Czechach udaje się trzymać wzrost cen w ryzach nawet przy zerowych stopach procentowych.