Komornicki: Zmieńmy system zakupu broni

Głównymi elementami siły obronnej państwa są armia i ściśle współpracujący z nią przemysł zbrojeniowy, który powinien być w stanie wytworzyć dla niej w całości lub prawie w całości podstawowe rodzaje nowoczesnego uzbrojenia, gwarantując w ten sposób jej samowystarczalność w realizacji zadań w obronie kraju na wypadek wojny. Uzbrojenie i wyposażenie armii w sytuacji, kiedy narodowy przemysł obronny nie jest w stanie go wytworzyć (sprzęt głównie z importu), stanowi sprzęt i uzbrojenie jednego boju (jest jednorazowego użytku), podobnie jak armia weń wyposażona. Polski przemysł obronny obecnie jest w stanie zagwarantować samowystarczalność Wojska Polskiego do 40 proc. potrzeb.

Narodowy przemysł zbrojeniowy jest absolutnie koniecznym atrybutem suwerenności państwowej, stanowiącym jeden z podstawowych środków oddziaływania politycznego i militarnego. Z drugiej strony przemysł ten powinien wpływać korzystnie na postęp techniczny i rozwój gospodarki państwa, która jest bazą dla potencjału militarnego i jego siły obronnej. Dlatego też ważną sprawą jest stworzenie takich mechanizmów gospodarczych, które uwzględniając dyrektywę unijną UE2009/81/WE, w wyniku której Polska od lutego 2013 roku stała się częścią wspólnego europejskiego rynku uzbrojenia, zapewnią, że budżet 130 mld zł przeznaczony na techniczną modernizację Wojska Polskiego (obecnie tylko w 30 proc. jest wyposażonego w nowoczesny sprzęt) wykorzystać do zwiększenia konkurencyjności polskiego przemysłu obronnego i rozwoju gospodarki kraju.

Zwiększenie konkurencyjności polskiego przemysłu obronnego można uzyskać poprzez:

- po pierwsze, maksymalne odejście od zakupów za granicą gotowych wyrobów uzbrojenia i sprzętu wojskowego, których technologia pochodzi lub jest wynikiem badań i rozwoju sprzed 30-40 lat, czyli z okresu zimnej wojny.

Ten rodzaj zakupów przy niekonkurencyjnym polskim przemyśle zbrojeniowym preferuje podmioty zagraniczne, co nie daje dobrego produktu wojsku. Dlatego też powinno przestawić się z prostych zakupów techniki wojskowej i uzbrojenia na projektowe pozyskiwanie, w wyniku którego firmy polskiego przemysłu zbrojeniowego powinny wchodzić we współpracę z firmami państw NATO i UE w produkcji nowoczesnego uzbrojenia, w której będą liderami. Takie rozwiązanie funkcjonuje w większości państw NATO. Przyjęcie takiej strategii rozwijać będzie kompetencje w polskim przemyśle zbrojeniowym. Decyzje kooperacyjne w tych projektach będą poddawane weryfikacji przez konkurencję i żaden dostawca sprzętu wojskowego i uzbrojenia nie będzie mógł dyktować nam warunków dostaw. Jego pozycja może zostać sprowadzona jedynie do roli poddostawcy polskiego przemysłu obronnego na warunkach biznesowych;

- po drugie, zakup licencji na produkcję w polskim przemyśle obronnym gotowego nowoczesnego sprzętu i uzbrojenia z prawem do jego eksportu.

- po trzecie, zminimalizowany zakupów gotowego uzbrojenia i techniki wojskowej po podpisaniu umowy offsetowej gwarantującej transfer technologii do polskiego przemysłu zbrojeniowego.

Proces technicznej modernizacji Sił Zbrojnych RP i z tym związany postęp technologiczny w polskim przemyśle zbrojeniowym powinien przekładać się poprzez transfer technologii wojskowych na produkcję cywilną, na postęp techniczny i rozwój krajowej gospodarki. Przemysł zbrojeniowy w gospodarce rynkowej tym samym wywierać powinien istotny wpływ na rozwój technologii produkcji i wzrost wartości użytkowej wyrobów cywilnych.

Transfer technologii wojskowej na wyroby cywilne, wytwarzane w przedsiębiorstwach przemysłu zbrojeniowego, powinien podnosić ich konkurencyjność. Wysoka dynamika postępu technicznego produkcji wojskowej nie byłaby możliwa do osiągnięcia przy produkcji cywilnej, natomiast transfer technologii wojskowej na cywilną wytwórczość zapewnia producentom pewien zwrot nakładów poniesionych na badania w dziedzinie militarnej, a także uzyskanie większych dochodów ze sprzedaży wyrobów cywilnych.

Transfer technologii wojskowych na produkcję cywilną w polskim przemyśle obronnym jest szczątkowy i wynosi niecałe 3 proc. W koncernach zbrojeniowych państw NATO i UE ten wskaźnik wynosi 40–50 proc. i podobne są proporcje produkcji wyrobów cywilnych do uzbrojenia i techniki wojskowej.

Naszymi atutami w wykorzystaniu technicznej modernizacji Sił Zbrojnych do postępu technologicznego w polskim przemyśle zbrojeniowym i przełożenia tych przedsięwzięć na rozwój gospodarczy kraju, jest nie tylko wielkość budżetu przeznaczonego na unowocześnienie Wojska Polskiego, ale także:

- potencjał intelektualny polskich naukowców zatrudnionych w ośrodkach naukowo-badawczych i uczelniach technicznych;

- potencjał menadżerski i specjalistyczny kadr i pracowników zatrudnionych w polskim przemyśle zbrojeniowym.

Naszym atutem jest także nasze położenie w Europie i to, że stanowimy wschodnią flankę NATO i UE, jak pokazuje wojna Rosji z Ukrainą, najbardziej narażoną na zagrożenia militarne z jej strony. Można to wykorzystać w negocjacjach gospodarczych i politycznych z naszymi partnerami w NATO i UE do pozyskania dla naszego przemysłu obronnego nowoczesnych technologii, a dla Sił Zbrojnych nowoczesnego uzbrojenia!

Czy w związku z tym pozostawienie w rękach Ministerstwa Obrony Narodowej zakupów techniki wojskowej i uzbrojenia w warunkach rozproszonego zarządzania polskim przemysłem zbrojeniowym i pracami naukowo–badawczymi gwarantuje spełnienie oczekiwań: pozyskiwania przez Siły Zbrojne nowoczesnego uzbrojenia i wyposażenia produkowanego w większości w polskim przemyśle obronnym dzięki pozyskaniu nowoczesnych technologii, zakupowi licencji i realizacji bezpośredniego offsetu? Czy oczekiwanym postęp technologiczny w polskim przemyśle zbrojeniowym przełoży się na rozwój gospodarczy kraju?

Jak pokazują dotychczasowe doświadczenia MON nie jest w stanie tym zadaniom sprostać, bo zakup techniki wojskowej i uzbrojenia jest wyjątkowo skomplikowanym biznesem, w którym występuje z jednej strony interwencjonizm państwowy, a z drugiej gra rynkowa.

Ministerstwo Obrony Narodowej i jego instytucje nie są przygotowane, by tak skomplikowany biznes prowadzić. Podejmowane próby organizacyjne formalno-prawne i strukturalne nie tylko nie rozwiązały tego problemu, a wręcz bardziej go skomplikowały. Obecny system zakupów techniki wojskowej i uzbrojenia w MON jest wewnętrznie rozproszony, nieefektywny i niewydolny, ukierunkowany głównie na zakup gotowych produktów i tym samym jest szkodliwy dla bezpieczeństwa państwa. Przykład: każdego roku niewykorzystane pozostaje 20 proc. pieniędzy przeznaczonych w budżecie na techniczną modernizację armii, nie rozstrzygnięte są dotychczas przetargi na wybór uzbrojenia istotnego dla obronności kraju.

Pozostawienie w gestii MON kompetencji zakupów badań i rozwoju, a także innych zadań nietożsamych współczesnym Siłom Zbrojnym w państwie demokratycznym o gospodarce rynkowej, przy braku swoistego łącznika pomiędzy siłami zbrojnymi a przemysłem obronnym, powoduje wiele perturbacji. Obecny stan rzeczy jest pozostałością po PRL, osłabiającą dzisiaj cywilną i demokratyczną kontrolę nad Siłami Zbrojnymi RP. Rozwiązanie to jest nieefektywne również w równoważeniu oczekiwań Sił Zbrojnych RP i polskiego przemysłu obronnego, a także nie jest adekwatne do potrzeb i wymogów na wypadek wojny.

MON i instytucje MON powinny być odciążone od zakupów i skupić się w swej działalności na perspektywicznym prognozowaniu sposobów prowadzenia operacji i walki w kontekście zadań wynikających z Doktryny Obronnej RP, Strategii Obronnej RP oraz z członkostwa Polski w NATO. W oparciu o te prognozy i wynikające z nich zadania i potrzeby, struktury MON powinny zaplanować, jakie i ile uzbrojenia i techniki wojskowej najnowszej generacji powinno trafić na wyposażenie Sił Zbrojnych RP w perspektywie 20-30 lat, by mogły one bronić niepodległości i suwerenności RP, a także wykonywać zadania wynikające z zobowiązań sojuszniczych.

W oparciu o tę wizję w MON powinien powstać Perspektywiczny Plan Przezbrajania Sił Zbrojnych RP do 2040 r. Za jego realizację powinna odpowiadać powołana do tego instytucja podporządkowana ministrowi gospodarki. Wzorem państw NATO i UE powinien to być Urząd Uzbrojenia, któremu należy powierzyć zakupy techniki wojskowej, uzbrojenia, ale także zadania związane z planowaniem finansowaniem i realizacją prac badawczo-rozwojowych i programów zbrojeniowych.

Obecnie obowiązujący system zarządzania tymi pracami jest rozproszony, nieefektywny i nieekonomiczny, co powoduje brak rzeczywistej współpracy pomiędzy użytkownikiem końcowym, zespołami naukowymi i przemysłem obronnym. Jest to szczególnie widoczne w początkowej fazie opracowywania programów i projektów. Urząd ten powinien stać się łącznikiem pomiędzy Ministerstwem Obrony Narodowej a przemysłem zbrojeniowym i ośrodkami naukowo-badawczymi. Powinien realizować następujące zadania:

a) Analizowanie możliwości zaspokajania Sił Zbrojnych RP w technikę wojskową w kontekście pieniędzy spodziewanych w poszczególnych latach w horyzoncie czasowym 20-30 lat zgodnie z „ Perspektywicznym Planem Przezbrajania Sił Zbrojnych RP" i możliwości polityki importowo- licencyjnej, kooperacyjnej i produkcji własnej (krajowej);

b) Wypracowanie polityki sojuszy i stopnia uzależnienia kraju w ramach polityki licencyjnej i kooperacyjnej;

c) Kierowaniem i opracowywaniem programów zbrojeniowych dla Sił Zbrojnych RP;

d) Opracowanie kompleksowego planu wykorzystania technicznej modernizacji Sił Zbrojnych na rzecz pozyskania przez narodowy przemysł obronny nowoczesnych technologii i przełożenia tego procesu na rozwój gospodarczy kraju;

e) Kontraktowanie z odpowiednim wyprzedzeniem zamówień w przemyśle obronnym, umożliwiające zarówno ich płynną realizację, jak ich przeprowadzenie badań i prac rozwojowych, a także uwzględniające perspektywiczne potrzeby Sił zbrojnych RP;

f) Nabywanie w kraju i zagranicą uzbrojenia i techniki wojskowej dla Sił Zbrojnych RP zgodnie z ich zapotrzebowaniem;

g) Nadzór nad eksportem uzbrojenia i techniki wojskowej produkowanych w polskim przemyśle obronnym i jego promocja;

h) Nadzór nad produkcją uzbrojenia i techniki wojskowej w polskim przemyśle obronnym;

i) Prognozowanie i realizacja nowych technologii uzbrojenia i techniki wojskowej, możliwości ich realizacji w ramach jednostek naukowo-badawczych w kraju i w polskim przemyśle obronnym, a także w ramach współpracy międzynarodowej;

j) Koordynacja i nadzór nad pracami badawczo rozwojowymi uzbrojenia i techniki wojskowej w jednostkach naukowo badawczych i w polskim przemyśle obronnym;

k) Realizacja umów offsetowych i polityki licencyjnej ;