Odszkodowanie za legalne reklamy

Trybunał Konstytucyjny (TK) pod koniec 2023 r. wydał długo oczekiwany wyrok w sprawie tzw. uchwał reklamowych. Tym samym zakończył wieloletni spór interpretacyjny istniejący między gminami, które zdecydowały się przepisami okiełznać chaos reklamowy, oraz przedsiębiorcami, którzy wcześniej postawili reklamy legalnie, a pomimo tego zmuszeni byli je dostosować do nowych przepisów lub nawet usunąć.

Wyrok ten, rozwiązując jeden problem, wywołał daleko idące skutki prawne i finansowe, nie tylko dla gmin, ale także dla właścicieli nośników reklamowych.

Gminy kontra branża

Wprowadzone w 2015 r. przepisy ustawy o planowaniu przestrzennym dały gminom narzędzie do walki z nadmierną liczbą reklam w przestrzeni publicznej przez możliwość uchwalenia uchwały krajobrazowej (zwanej popularnie reklamową).

Od początku obowiązywania przepisów wątpliwości budziła możliwość nałożenia na właścicieli legalnych nośników reklamowych, czyli powstałych zgodnie z przepisami prawa budowlanego, obowiązku ich dostosowania do postanowień uchwał bez przyznania im stosownego odszkodowania. Podnoszono, że brak odszkodowania narusza prawa nabyte będące pod konstytucyjną ochroną oraz zasadę zaufania obywateli do państwa.

Mimo tych wątpliwości część gmin zdecydowała się na uchwalenie uchwał reklamowych. Wydany przez TK wyrok przesądził jednak, że art. 37a ust. 9 u.p.z.p. w zakresie, w jakim nie przewiduje podstaw i trybu dochodzenia odszkodowania przez podmioty, które są zobowiązane do dostosowania legalnych reklam, pozostaje niezgodny z konstytucją.

Dla gmin, które wstrzymały się z uchwaleniem uchwał reklamowych, wyrok TK stanowi wskazówkę, czy, a jeżeli tak, to w jaki sposób, uregulować sytuację tzw. legalnych nośników reklamowych. Natomiast te z gmin, które uchwały przyjęły i zakończył się przewidziany w nich okres dostosowawczy dla legalnych reklam, będą musiały zmierzyć się z roszczeniami podmiotów, które mimo wcześniejszego działania zgodnie z prawem zostały zmuszone do dostosowania się do treści uchwał, nie otrzymując odszkodowania.

Wyrok TK niesie ze sobą daleko idące skutki finansowe zarówno dla właścicieli nośników, jak i dla gmin. Właściciele legalnych nośników będą bowiem mogli dochodzić odszkodowania wynikającego z obowiązku dostosowania się do uchwał reklamowych.

Z całą pewnością odszkodowanie to w praktyce może obejmować koszty demontażu, wymiany lub dostosowania nośników do wymogów określonych w uchwale reklamowej. Rozważyć także należy możliwość dochodzenia przez uprawnionych odszkodowania za utracone korzyści związane z uniemożliwieniem im korzystania z legalnych nośników.

W konsekwencji tego kwoty potencjalnych odszkodowań mogą być liczone w milionach złotych. W szczególności na odszkodowania liczą większe firmy, których działalność koncentrowała się na branży reklamowej, a swoje nośniki, często np. wielkoformatowe billboardy lub totemy, musiały usunąć, pozbawiając się możliwości czerpania z nich zysków.

Nie można zapominać, że do dochodzenia odszkodowań będą uprawnione także inne podmioty, np. przedsiębiorcy, którzy na skutek uchwał reklamowych musieli usunąć przykładowo swoje szyldy.

Oczywiście, wejście na drogę cywilną i dochodzenie odszkodowań będzie wymagało solidnego przygotowania pod względem m.in. wykazania zasadności i wysokości poniesionej szkody. Konieczne będzie także podjęcie decyzji, kto powinien ponosić odpowiedzialność za szkody powstałe wskutek uchwał podjętych na podstawie przepisów niezgodnych z konstytucją. W przypadku jednak, kiedy spory sądowe zakończą się sukcesem, zyski z nich wynikłe mogą być bardzo wysokie i choć w części zrekompensują ograniczenie działalności reklamowej na dotychczasowych zasadach.