Przesiedleńcy: nieruchomości na Warmii i Mazurach nie trafią do Niemców

Propozycje zmian w prawie przygotowało olsztyńskie Stowarzyszenie Patria Nostra, a ich poparcie i przygotowanie odpowiednich nowelizacji zapowiedział wicepremier Jarosław Gowin.

Chodzi o nieruchomości tzw. późnych przesiedleńców (obywatele PRL, którzy emigrowali do RFN od lat 60. XX w.). Były one na początku lat 90. przekazywane przez Skarb Państwa samorządom terytorialnym na podstawie ustawy z 10 maja 1990 r. Przejście własności ze Skarbu Państwa na samorząd następowało w drodze decyzji administracyjnych, tzw. decyzji komunalizacyjnych. Była to podstawa wpisu prawa własności do księgi wieczystej. Innymi słowy, tytuły samorządów do nieruchomości w przeszłości przejętych przez Skarb Państwa – wyjaśnia radca prawny Lech Obara, współzałożyciel stowarzyszenia.

Narty i Stawiguda

Najsłynniejsza była sprawa ze wsi Narty. Obywatelka niemiecka Agnes Trawny odzyskała w polskim sądzie rodzinny dom i ziemię. Dwie polskie rodziny musiały je opuścić. Dziś w miejscu zburzonego starego domu rośnie trawa.

W najnowszej sprawie, prowadzonej przez kancelarię Lech Obara i współpracownicy, w podolsztyńskiej gminie Stawiguda tak się stało z nieruchomością Marii Murawskiej. Jej spadkobiercy – obywatele Niemiec – domagali się w sądzie od gminy Stawiguda zapłaty jej równowartości z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się przez tę gminę. Swoje roszczenie wycenili na 400 tys. złotych.

Sąd Okręgowy w Olsztynie w wyroku z 19 września 2016 r. oddalił powództwo, uznając, że gmina legitymuje się tytułem prawnym do nieruchomości przejętej w przeszłości przez Skarb Państwa i przekazanej jej na podstawie decyzji komunalizacyjnej.

Stawiguda wygrała więc pierwszą bitwę, ale przed nią kolejna. Spadkobiercy Marii Murawskiej złożyli do MSWiA wniosek o stwierdzenie nieważności decyzji ze względu na to, że została wydana z rażącym naruszeniem prawa (art. 156 § 1 pkt 2 kodeksu postępowania cywilnego). Naruszenie ma polegać na tym, że decyzja została wydana, pomimo iż przekazywana nieruchomość nie należała do Skarbu Państwa.

– Gmina Stawiguda, tak jak wiele innych gmin położonych na obszarze tzw. ziem zachodnich, nie musiałaby dzisiaj walczyć o trwałość takich decyzji, gdyby ustawodawca poczynił kroki zmierzające do wyeliminowania tego rodzaju spraw – zauważa Lech Obara.

Ochrona w przepisach

Stowarzyszenie Patria Nostra wypracowało więc dwie propozycje ustawodawcze, które ochroniłyby samorządy przed niemieckimi roszczeniami. Zdaniem Stowarzyszenia należy wprowadzić do ustawy z 10 maja 1990 r. (przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracowników samorządowych – DzU nr 32, poz. 191) albo innej ustawy regulującej kwestie własnościowe przepis wyłączający stosowanie kodeksu postępowania administracyjnego do ostatecznych decyzji wydanych na mocy ustawy o samorządzie terytorialnym. Objęłoby to też „wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności i uchylenie lub zmianę decyzji, także umarzających postępowania toczące się w dniu wejścia w życia tych przepisów".

Druga zmiana proponowana przez Patria Nostra dotyczy art. 156 § 2 k.p.a. Stowarzyszenie proponuje wprowadzenie zasady, iż wyłącza się dopuszczalność stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa, gdy od jej wydania nastąpił znaczny upływ czasu, a decyzja była podstawą nabycia prawa lub ekspektatywy.

– Liczy się też strona moralna. Przesiedleńcy dostali w Niemczech sowite odszkodowania za pozostawione w Polsce majątki – przypomina Lech Obara.

Michał Wypij - doradca w gabinecie politycznym wicepremiera Jarosława Gowina