Tablica Mendelejewa obchodzi 150. urodziny

6 marca 1869 roku, dokładnie 150 lat temu, rosyjski chemik Dmitrij Mendelejew przedstawił swój układ okresowy pierwiastków chemicznych - graficzną prezentację prawa okresowości, sformułowanego przez tego samego naukowca.

Aktualizacja: 06.03.2019 17:34 Publikacja: 06.03.2019 17:02

Dmitrij Iwanowicz Mendelejew (1834-1907)

Dmitrij Iwanowicz Mendelejew (1834-1907)

Foto: adobestock

W połowie XIX wieku nauka znała tylko 63 pierwiastki chemiczne. Przed odkryciem Mendelejewa, prób uporządkowania ich w jakiś logiczny sposób dokonywali Johann Döbereiner (1829), Alexandre-Émile Béguyer de Chancourtois (1862), Julius Lothar Meyer (1864), John Newlands (1866) i paru innych chemików.

W 1867 roku Dmitrij Mendelejew, profesor Uniwersytetu Petersburskiego, rozpoczął pracę nad fundamentalnym  tekstem pod tytułem "Podstawy chemii". W pewnym momencie naukowiec doszedł do wniosku, że właściwości i masy atomowe pierwiastków chemicznych są ze sobą w pewien sposób powiązane. Mając to na uwadze, w 1869 roku Mendelejew przygotował tabelę, którą nazwał "Eksperymentem na systemie pierwiastków w oparciu o ich masy atomowe i chemiczne podobieństwa" i przesłał ją do drukarni 1 marca.

Mendelejew przesłał również kopie tabel swoim kolegom w Rosji i za granicą. Kilka dni później sformułował prawo okresowe w artykule zatytułowanym "Zależność między właściwościami masy atomowej pierwiastków", opublikowanym w czasopiśmie Rosyjskiego Towarzystwa Chemicznego. W swojej publikacji opisał prawo okresowości, według którego "właściwości pierwiastków są periodycznie zależne od ich mas atomowych".

Naukowiec spędził następnie nieco ponad dwa lata, poprawiając swój układ okresowy. Wprowadził okresy i grupy pierwiastków, ułożył pozycję każdego z nich w tabeli, poprawił masę atomową niektórych z nich (takich jak beryl, ind, uran itp.), przewidział też istnienie szeregu nowych pierwiastków i opisał ich właściwości.

W 1871 roku sfinalizował "Podstawy Chemii", publikując ostateczną definicję prawa okresowości i wersję systemu pierwiastków dość zbliżonego do obecnego.

Prawo Mendelejewa ulegało pewnym zmianom i zostało uzupełnione o nowe pierwiastki, w tym wytworzone sztucznie. W sumie opublikowano ponad 500 wersji układu. Dwa z nich są najbardziej rozpowszechnione: wersja krótka, z ośmioma grupami, i wersja długa (18). W 1989 r. Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) oficjalnie rekomendowała drugą z tych wersji.

Na początku 2019 roku w Tablicy Mendelejewa jest 118 pierwiastków chemicznych. Ostatnie trzy zostały dodane w 2016 roku. Sam Dmitrij Mendelejew także ma swój własny pierwiastek - mendelew o liczbie atomowej 101.

Z układem Mendelejewa związanych jest kilka anegdot. Według jednej z nich, sposób prezentacji pierwiastków w tabeli chemikowi się... przyśnił. Według innej studenci Mendelejewa, wdzięczni za naukowe sprecyzowanie terminu "wódka", na pogrzebie naukowca nieśli transparent z układem okresowym.

Pierwsza wersja Układu Mendelejewa z 1869 roku do dziś znajduje się w archiwum muzeum uniwersytetu w Sankt Petersburgu. Pierwszą tablicę wykonaną w celu publicznego jej pokazywania (z 1876 roku) można oglądać w sali wykładowej na wydziale chemii tej uczelni.

W połowie XIX wieku nauka znała tylko 63 pierwiastki chemiczne. Przed odkryciem Mendelejewa, prób uporządkowania ich w jakiś logiczny sposób dokonywali Johann Döbereiner (1829), Alexandre-Émile Béguyer de Chancourtois (1862), Julius Lothar Meyer (1864), John Newlands (1866) i paru innych chemików.

W 1867 roku Dmitrij Mendelejew, profesor Uniwersytetu Petersburskiego, rozpoczął pracę nad fundamentalnym  tekstem pod tytułem "Podstawy chemii". W pewnym momencie naukowiec doszedł do wniosku, że właściwości i masy atomowe pierwiastków chemicznych są ze sobą w pewien sposób powiązane. Mając to na uwadze, w 1869 roku Mendelejew przygotował tabelę, którą nazwał "Eksperymentem na systemie pierwiastków w oparciu o ich masy atomowe i chemiczne podobieństwa" i przesłał ją do drukarni 1 marca.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Subskrybuj
Nauka
Naukowcy zbadali rekiny u wybrzeży Brazylii. Testy na obecność kokainy... nie wyszły dobrze
Nauka
Brytyjscy naukowcy: Nietoperze zawierają przyjaźnie, tworzą trwałe więzi
Nauka
Naukowcy wskazali dietę, która może nasilać stany lękowe
Nauka
Naukowcy: Słonie zwracają się do siebie po imieniu
Materiał Promocyjny
Mity i fakty – Samochody elektryczne nie są ekologiczne
Nauka
Zombifikacja, czyli tragiczne skutki fentanylu