Spór o Oskara Hansena

Książka, powstała z inspiracji Muzeum Sztuki Nowoczesnej, jest połączeniem biografii i reportażu. Autor zafascynowany osobowością swego bohatera rozmawia z ludźmi, którzy go znali i podąża jego śladami w Polsce, Norwegii, Francji, Anglii.

A nawet zamieszkuje na warszawskim osiedlu – Przyczółku Grochowskim, zaprojektowanym przez Oskara Hansena i jego żonę Zofię, by zrozumieć, dlaczego wizjonerskim architektonicznym ideom nie służyła budowlana praktyka Peerelu.

Oskar Hansen - syn Rosjanki i Norwega, który młodość spędził w Wilnie, mógł po wojnie zrobić karierę na Zachodzie. Drzwi do światowej architektury stały przed nim otworem.

Kiedy pojechał na stypendium do Francji, pogłębiał studia architektoniczne w pracowni Pierre Jeannerta, współpracownika Le Corbusiera, a malarskie - u Ferdynanda Legera. Miał też okazję poznać Picassa i Le Corbusiera, którego z młodzieńczą zapalczywością skrytykował potem publicznie na kongresie CIAM w Bergamo.

Brawura mu nie zaszkodziła, wkrótce dostał zaproszenie do Londynu, gdzie otrzymał propozycję zatrudnienia jako asystenta Ernesta Nathana Rogersa w Royal Institute of British Architects, o czym marzyło wielu.

Odrzucił ją i wrócił w 1949 do kraju, bo – jak tłumaczył - chciał podnosić z ruin i budować Polskę.

W pracowni Zofii i Oskara Hansenów powstało ponad trzydzieści projektów architektonicznych, ale tylko kilka doczekało się realizacji. Najważniejsze z nich to Osiedle Słowackiego w Lublinie, Rakowiec i Przyczółek Grochowski w Warszawie.

A mimo to Hansen nawet po latach twierdził: „Dla mnie Polska była terenem, na którym mogły się narodzić moje osiągnięcia... Jeżeli ja wybrałem ten kraj, bo tak to trzeba wyraźnie powiedzieć – to zrobiłem to w pełni świadomie."

Ograniczenia systemu nie przeszkadzały Hansenowi rozwijać idei Formy Otwartej, której zawdzięczał sławę, tzn. teorii architektury humanistycznej, odpowiadającej potrzebom człowieka. Pracował też nad wielką koncepcję urbanistycznego uporządkowania miast (tzw. Linearny System Ciągły). Jego utopijne idee i silna osobowość zjednywała mu tylu zwolenników, ilu wrogów.

Oscar Hansen jest też ważną postacią dla środowiska artystycznego. Przez ponad 20 lat prowadził w warszawskiej ASP Pracownię Kompozycji Brył i Płaszczyzn oraz Pracownię Struktur Wizualnych. Studiowali u niego m.in. Elżbieta Cieślar, Wiktor Gutt, Roman Woźniak, Barbara Falender i Grzegorz Kowalski. Czynna od dziś wystawa w Galerii Salon Akademii przybliża jego autorski program nauczania, prezentując system ćwiczeń, rozbudzających intelekt i wyobraźnię, np. jak zestawić dwa prostopadłościany, by wywoływały wrażenie niepokoju, czy stworzyć kompozycję statyczną lub oddającą dynamikę ruchu. Te zadania można wykorzystywać zarówno w architekturze, jak i rzeźbie lub wideo.

Na wystawie zestawiono prace różnych pokoleń artystów - uczniów Hansena i współczesnych studentów z pracowni prof. Grzegorza Kowalskiego, aby pokazać podobieństwa i różnice między nimi.

„Hansen – wbrew obiegowym opiniom – nie był doktrynerem, był natomiast konsekwentny wobec przyjętych zasad Formy Otwartej."  - twierdzi Grzegorz Kowalski.

Jednocześnie spór o Hansena nie słabnie. Czy jego idee wyprzedziły czas, czy przebrzmiały wraz z modernizmem? Był genialnym wizjonerem, czy niebezpiecznym szaleńcem?

A może „Don Kichotem PRLu", jak zatytułował swoje wystąpienie Grzegorz Piątek na rozpoczynającą się dziś  w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie pierwszą międzynarodową konferencję „Otwieranie modernizmu", poświęconą wszystkim aspektom twórczości Oskara Hansena. Ten badawczy projekt powstał we współpracy z Museu d'Art Contemporani de Barcelona (MACBA) i Szkołą Architektury w Bergen. Jego finałem będzie w przyszłym roku wystawa dedykowana Hansenowi w Barcelonie.

Więcej na stronie http://artmuseum.pl

Filip Springer „Zaczyn. O Zofii i Oskarze Hansenach", Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Wydawnictwo Karakter, Kraków – Warszawa 2013

„Po 30 latach. Spojrzenie na pracownię Oskara Hansena", ASP w Warszawie – wystawa czynna do 19.07