Komiksowa biografia Edvarda Muncha

Zacznijmy od stwierdzenia: Skandynawowie piją, ale Norwegowie chyba najwięcej. Autor graficznej opowieści Steffen Kverneland (ur. 1963) wielokrotnie pojawia się na stronach własnego komiksu wraz z kumplem Larsem Fiskem (ur. 1966). Obydwaj z kieliszkami bądź piersiówkami w dłoni.

Stosowanie takiego dopingu ma swoje uzasadnienie. Edvard Munch (1863–1944), jak cała ówczesna bohema, nie stronił od butelki. Pił w knajpach odwiedzanych przez innych utalentowanych „cyganów" albo w samotności, jako że nigdy nie założył rodziny. Nawiasem mówiąc, nazwisko genialnego malarza wymawia się „munk", co znaczy „mnich".

Autor „Muncha" rozgryzał bohatera i analizował jego arcydzieła przez siedem lat, publikując kolejne części w pięciu numerach magazynu „Kanon" (przy współpracy Larsa Fiskego).

Każdy zeszyt/album miał swój leitmotiv – i to pogrupowanie tematyczne wyraźnie zaznacza się w strukturze obecnie wydanego, całościowego tomu. Pobyt w Berlinie; dom rodzinny Edvarda, choroby i śmierć kilkorga członków rodziny; wyjazdy wakacyjne do Åsgårdstrand; motyw ojca; choroba i wyjazd do Nicei; historia „Krzyku"; i na koniec powrót do berlińskich motywów. W aneksie – źródła, przypisy i szkice.

Z tych powodów najlepiej czytać/oglądać tom partiami. A jeszcze korzystniej sięgnąć po album z reprodukcjami oraz biografią napisaną chronologicznie, po bożemu. Dopiero wtedy komiks staje się w pełni zrozumiały, a sylwetka bohatera – pełniejsza.

Koncepcja tej biografii jest istotnie oryginalna. Otóż teksty w dymkach są wyłącznie cytatami z materiałów źródłowych, z dzienników bohatera, listów i wspomnień jego współczesnych oraz z późniejszych opracowań.

Niestety, koncepcja nie wypaliła. Z wyrwanych z kontekstu zdań trudno sklecić sensowną narrację. Nie mówiąc o tym, że emfaza, histeria i symboliczne widzenie, charakterystyczne dla literatury z przełomu XIX i XX wieku, obecnie są trudne do przebrnięcia. Na szczęście rzecz ratuje strona wizualna.

Steffen Kverneland połączył karykaturę (w tej konwencji utrzymane są jego autoportrety i podobizny Fiskego, niekiedy zastąpione zdjęciami) ze stylizacją z pogranicza karykatury (figura Muncha z przesadnie wyeksponowanym podbródkiem), z realizmem (niektóre postaci, w tym Munch, odtworzone są ze zdjęć czy konterfektów z epoki).

Co najbardziej zwraca uwagę – kopie najsłynniejszych dzieł wielkiego rodaka. Kverneland odtworzył je (mniej lub bardziej wiernie) w takim stanie, w jakim są wszystkim znane, od siebie dodając etapy pośrednie. W tym celu wykonał niemal detektywistyczną robotę, grzebiąc w dokumentach i korespondencji oraz odwiedzając miejsca, które znalazły się na obrazach Muncha.

W jakiej scenerii i okolicznościach powstała „Melancholia"? Jak mogło wyglądać poszukiwanie ostatecznego rozwiązania do „Wampira"? Czy do „Madonny" i „Wampira" pozowała ta sama modelka? Kim była? Na te pytania Kverneland usiłuje znaleźć wiarygodne odpowiedzi.

Plastycznie daje sobie znakomicie radę. Gorzej ze zrozumieniem epoki, jej ducha i twórczych postaw. Komiksowy Munch staje się komiczny, groteskowy. Cała bohema okazuje się śmieszna, wiecznie zapita, wyolbrzymiająca swe nieszczęścia i kultywująca dziwactwa do granic patologii.