Na widowni bywam sama

Rz: Wyreżyserowała pani „Rosyjskie konfitury” Ludmiły Ulickiej, współczesną wersją „Wiśniowego sadu” Czechowa, czyli autora, od którego zaczęła się pani kariera. W 1974 roku debiutowała pani rolą Maszy w „Trzech siostrach” Aleksandra Bardiniego z Joanną Szczepkowską i Ewą Ziętek. Jaki to był dla pani czas?

Zbliżenie - Czytaj więcej

Krystyna Janda:

Wspaniały. Byłam studentką III roku i debiutowałam, partnerując wielkim aktorom – Zbigniewowi Zapasiewiczowi, Markowi Walczewskiemu, Piotrowi Fronczewskiemu, Jerzemu Kamasowi, Bronisławowi Pawlikowi. Wiedziałam, jaka to dla mnie szansa, a jednocześnie umierałam ze strachu. Wszystkie umierałyśmy. „Garnitur” panów był paraliżujący. Ale Bardini był bezpiecznym reżyserem. U niego nie można się było pomylić.

Ojcował?

Trochę też, ale był surowy, czasem w walce o doskonałość okrutny. Wymagał. Dosadnie mówił o błędach. Może nawet bardziej niż znakomitych partnerów, także moich profesorów, bałam się jego. Nie tolerował infantylizmu, braku umiejętności, niewyraźnego mówienia. To był czas, kiedy w telewizji próbowało się tak jak w teatrze, przez miesiąc. Zdjęcia trwały potem pięć dni. Teraz mamy siedem dni na wszystko, w zasadzie nie ma prób. Nie istnieje funkcja realizatora telewizyjnego. Pamiętam, że Bardiniemu nie starczyło czasu i ostatni akt „Trzech sióstr” nagraliśmy w 20 minut, tylko jeden raz, bez możliwości powtórzenia.

Kiedy przyszła propozycja zagrania Maszy, była pani w ciąży.

W czwartym miesiącu. Profesor, angażując mnie, powiedział o szansie, o mocnym debiucie. Obawiał się, że po urodzeniu dziecka zostanę w domu i wszyscy o mnie zapomną. Kilka zdolnych aktorek tak właśnie przepadło.

Pani się udało.

Po emisji zadzwonili do mnie prawie wszyscy dyrektorzy warszawskich teatrów i zaproponowali angaż. Spektakl widział także Andrzej Wajda. Zapamiętał mnie i kiedy przyszedł czas „Człowieka z marmuru”, zaprosił na plan. Tak, to był dla mnie niesamowity wieczór. Telefon nie milkł nawet w nocy. Teraz, gdy pójdą „Rosyjskie konfitury”, zadzwonią może dwie osoby. Ale w tamtych latach Teatr Telewizji oglądało całe środowisko. Na tej podstawie powstawał ranking. Dowiadywano się, kto jest nowy, jakie ma emploi, ile umie. Dziś, kiedy chcę zobaczyć młodzież aktorską, szukam jej w serialach. Oglądam, ale i tak nic z tego nie wynika. W związku z tym moja wiedza opiera się na płytach DVD, które zostawiają w naszym teatrze, żeby się zaprezentować. Mam tych płyt całą półkę. Robimy też przesłuchania, co się dawniej nie zdarzało. Zdarza się, że oglądamy 60 młodych aktorów. Przyjeżdżają i grają po jednej scenie. Bywa, że popołudniami w Polonii są przy pustej sali wystawiane całe przedstawienia...

Nie rozumiem.

Aktorzy z całej Polski chcą pokazać swoje spektakle. Mają nadzieję, że włączę je do repertuaru. Czasem na widowni jestem sama. Na początku się krępowałam. Nie wyobrażałam sobie takich sytuacji. Ale uległam. Proszą o to.

Na deskach teatralnych spotkanie z Czechowem zaczęła pani od „Mewy”, gdzie zagrała pani Ninę Michajłownę Zarieczną, młodą zbuntowaną aktorkę w spektaklu Janusza Warmińskiego. Jak pani zapamiętała tamto Ateneum?

Trafiłam do teatru, gdzie była hierarchia i szczebelki w drabinie, po której trzeba się było piąć. Wymagano talentu, oryginalności i techniki. Mówiło się żartem, że Woszczerowicz straszy po korytarzach: jak się ma złą dykcję albo mówi za cicho, to złapie za kostkę. Partnerzy, wspaniali doświadczeni koledzy, byli wymagający. Wchodziłam na scenę z Aleksandrą Śląską, Janem Świderskim, Czesławem Wołłejko. Nie było żartów. Trzeba było im dorównać. Kiedy graliśmy „Mewę” zdarzyła się zabawna sytuacja: Śląska w roli Arkadiny grała słynną scenę pożegnania, tymczasem Bohdan Ejmont – w epizodycznej roli rządcy – mówił w tej scenie krótkie zdanie, które ktoś na widowni nagrodził brawami. To oznaczało, że reżyser się pomylił. Zwołano w tej sprawie zebranie, a potem zrobiono próbę.

Śląska pozwalała pani grać Ninę?

Oczywiście. Wiedziała, że jeśli Nina będzie słaba, osłabną też spektakl i jej rola.

Podpowiadała, jak grać?

Tak, ale to nie było konieczne, bo Warmiński był precyzyjnym reżyserem, świetnym rzemieślnikiem. Lubiłam Ateneum, wiele się tam nauczyłam.

Nina była zbuntowana. A pani?

Nie musiałam się buntować, ponieważ przed przejściem do Ateneum zagrałam w „Portrecie Doriana Graya” Andrzeja Łapickiego w Teatrze Małym. Na ekrany wszedł „Człowiek z marmuru”, a w Opolu zaśpiewałam „Gumę do żucia” Marka Grechuty.

Wejście smoka....

Nie musiałam się „przebijać” buntem. Liczono się już z moimi pomysłami. Wykorzystywano moją energię, tak jak to zrobił Andrzej Wajda. W Ateneum czułam się dobrze, dyrektor respektował moje terminy filmowe, a robiłam wtedy dwa, trzy filmy jednocześnie. Zaczęłam wyjeżdżać do pracy za granicę.

Najnowsze pani spektakle – „Wassa Żeleznowa” w Och-Teatrze i telewizyjne „Rosyjskie konfitury” są o rodzinie, a raczej o jej rozpadzie. Taki nastał czas?

To ponadczasowy temat.

W XIX wieku też się o tym mówiło. Ale tradycyjne rodziny zdarzają się coraz rzadziej. Ludzie migrują, szukają pracy, kariery, szczęścia w świecie. W Ameryce wielopokoleniowych domów prawie nie ma. Tylko w żydowskich domach. W Rosji jeszcze pozostały, ale wynika to również z ekonomii i braku innych możliwości.

Polacy trzymają się jeszcze tradycji?

Z rodziną jest najtaniej (śmiech). I najbezpieczniej. Babcia jest najtańszą i najbardziej godną zaufania osobą przy pielęgnowaniu i wychowywaniu dziecka. Miłości babci i dziadka nie zastąpi nic. Socjalistyczne przedszkola i żłobki narobiły tyle złego, że rodzice, którzy przez nie przeszli, mają złe wspomnienia.

A zauważyła pani, że 20-latkowie, 30-latkowie uciekają panicznie od rodzinnego stołu, a święta są dla nich katorgą?

Tak. A z drugiej, gdy się ogląda statystyki, okazuje się, że wielu 30-latków mieszka nadal z rodzicami. Nie dlatego, że nie można inaczej: tak jest najwygodniej. Wolą być u mamy, niż dorosnąć i zmagać się z nudną codziennością. Nie chcę się zresztą wymądrzać, bo obracam się w specyficznym środowisku. Pewnie z perspektywy mojego pokolenia najbardziej dotkliwa była emigracja sprzed kilku lat, która zabrała moim rówieśniczkom-matkom dorosłe dzieci. Do dziś są za granicą, nie wracają.

W pani teatralnym gabinecie jest przytulnie jak w domowym saloniku. Gdzie jest pani dom – w Polonii czy w Milanówku?

W Milanówku. Polonia jest siedzibą fundacji, którą stworzyliśmy z mężem. Oczywiście w teatrze spędzam więcej czasu. Na dom przypada noc, ale jest ważniejszy. Mieszkają w nim moja mama, synowie. Jeden jest w wieku maturalnym, drugi zaczął studia. W tym domu skupia się cała moja rodzina. Wszyscy wiedzą, że to bezpieczna przystań, z regularnymi posiłkami, zwyczajami, bez względu na to, czy tam jestem, czy mnie nie ma.

Święta były dla pani czasem wytchnienia od teatru, zajmowała się pani tylko rodziną?