Co nam zostało z krakowskich debat

[b]Agnieszka Odorowicz[/b]

[i]dyrektor Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej [/i]

Uważam, że Kongres Kultury Polskiej jest znakomitą okazją do spotkania wszystkich środowisk kulturalnych – twórców, animatorów, organizatorów i menadżerów instytucji kultury, mecenasów sztuki. To wartość nie do przecenienia, którą potwierdziło również ubiegłoroczne spotkanie. W tak oczekiwanej, pełnej pasji i prawdziwych emocji, a czasami niełatwej dyskusji mogliśmy wspólnie zdefiniować nie tylko zagrożenia stojące przed kulturą, ale i wypracować podstawowe zasady, które powinny kształtować politykę kulturalną nowoczesnego państwa europejskiego.

Po pierwsze, wolność sztuki i wolność artysty. Mówił o tym Andrzej Wajda, a potwierdził w podsumowaniu Kongresu minister Bogdan Zdrojewski. Sztuka musi być niepokorna, odważna, nie może bać się sięgać po kontrowersyjne tematy. Musi stawiać niewygodne pytania, na które nie ma oczywistych odpowiedzi; wywoływać dyskusje i polemiki. Powinniśmy dążyć do takiej transformacji polskiej kultury, w której obok koniecznej i realizowanej dla tysięcy Polaków roli edukacyjnej, stanie się też ona zapalnikiem twórczego buntu i zarzewiem dyskusji o współczesnej kondycji Polski i Europy. Rolą państwa jest taką sztukę wspierać.

Kongres dobitnie wskazał również, iż media publiczne nie wypełniają swej roli. Kultura jest z nich systematycznie wypychana przez prymitywną rozrywkę, a dyktatura telewizyjnej „ramówki” przeznaczyła autorskim i ambitnym programom kulturalnym miejsce w paśmie nocnym. Upolitycznienie już dawno przekroczyło granice przyzwoitości, a słowo „publiczne” stało się w tym przypadku synonimem braku jakichkolwiek zahamowań. A przecież bez niezależnych, wolnych, obywatelskich mediów publicznych nigdy nie będą one mogły realizować swoich zadań w polityce kulturalnej państwa: edukacji o współczesnej sztuce, kreacji przestrzeni do obywatelskiego dyskursu publicznego o kulturze, czy wreszcie niebagatelnej roli w nowoczesnej edukacji historycznej.

Jeśli marzymy o budowie nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego opartego na wiedzy, nie zrobimy tego bez odbudowy zaufania: zaufania odbiorców kultury do artystów, polityków do ludzi kultury, klasy politycznej do przedstawicieli biznesu wspierających własnymi pieniędzmi wydarzenia kulturalne. To także wyzwanie i zobowiązanie dla wszystkich uczestników ubiegłorocznego Kongresu.

[ramka][b]prof. Tomasz Szlendak[/b]

[i]socjolog[/i]

Przede wszystkim kongres uruchomił i rozruszał samych kongresowiczów. Pozwolił się policzyć ludziom, którym zależy na kulturze. Jest nas zdumiewająco dużo i mamy znaczną moc przeorywania polskich umysłów. W prasie, Internecie, telewizji i w radiu mnóstwo się o kongresie mówiło, a to przekłada się na klimat prowadzący do przemian finansowania kultury. Było na kongresie co najmniej dwóch ministrów, którzy mają pewien wpływ na podział budżetu państwa. Uczestnicy kongresu wymienili między sobą adresy e-mailowe, zobaczyli się, zatem jest nadzieja, że będą działać skuteczniej. Kongres – o ile wiem – przekonał kilku polityków, że z tzw. ludźmi kultury trzeba się liczyć, bo ich produkt ma wymierną wartość. Pokazał też, jakie różnice dzielą ludzi przejmujących się kulturą. Wiemy po nim, że mówimy innymi językami. Jedni cały czas utyskują na fatalną jakość coraz głupszego odbiorcy, którego trzeba siłą reedukować za pieniądze państwa, a inni starają się twórczo podejść do sążnistych przemian w kulturze i dostosować instytucje do zmienionej rzeczywistości.

A konkretne zyski? Nawróciliśmy, zdaje się, jednego wpływowego ekonomicznego liberała – Jerzego Hausnera, drugiego – Leszka Balcerowicza – nie udało się. Powstało przynajmniej kilka wartościowych projektów, choćby badanie aktywności kulturalnej na wsi i w małych miastach. Dowiadujemy się o naszych zasobach kulturalnych coraz więcej, a to znakomity punkt startu dla wszelkich pozytywnych przemian w przyszłości, bo już wiemy, co naprawić, a jutro będziemy wiedzieć jak.[/ramka]

[ramka][b]Łukasz Gorczyca[/b]

[i]kurator sztuki[/i]

Kongres uruchomił nową energię wśród ludzi zaangażowanych w kulturę – twórców i artystów, bo uświadomił chyba wszystkim, że bez systemowych zmian sytuacja kultury może być tylko gorsza. Myślę, że przelał symboliczną kroplę goryczy i sprawił, że rozpoczęło się działanie. Powstało wiele inicjatyw oddolnych obejmujących różne dziedziny kultury, na przykład Obywatele Kultury i apel o przekazanie 1 proc. budżetu na kulturę. Rodzą się też nowe pomysły w poszczególnych obszarach twórczości – choćby Obywatelskie Forum Sztuki Współczesnej, które zabiega o zmianę standardów w organizacji życia artystycznego. Nie wiem, czy kongres mógł zrobić więcej – uważam, że udało się bardzo dużo, bo wcześniej brakowało integracji różnych środowisk sztuki. Teraz między twórcami teatru, filmu i sztuk wizualnych zawiązały się kontakty, ludzie próbują działać wspólnie i wywierać naciski. Bo nieprawdą jest, że problemem polskiej kultury są źle zarządzane instytucje i niekompetencja. Instytucje zmieniają się, a ludzie są coraz lepiej wykształceni i przygotowani do zarządzania nią, wielu urzędników chce pomóc.

Nie jestem jednak przekonany, czy ten ruch jest poważnie traktowany przez stronę rządową i polityków w ogóle. Słychać wiele werbalnych zapewnień – wyraźne „tak” premiera dla pomysłu 1 proc., ale nic się nie zmienia. Mam wrażenie, że oglądamy błyskotliwą grę wizerunkową. Politycy nie są świadomi znaczenia kultury ani jej siły sprawczej, nie rozumieją konsekwencji jej niedofinansowania. Być może dopiero następna generacja rządzących będzie traktować kulturę z większą uwagą. [/ramka]

[ramka][b]prof. Barbara Fatyga[/b]

[i]kulturoznawca, socjolog młodzieży[/i]

Moja opinia o zeszłorocznym Kongresie Kultury Polskiej jest ambiwalentna. Uważam, czemu dawałam kilkakrotnie wyraz, że ujawnił on więcej negatywów niż pozytywów, i to nie tyle stanu polskiej kultury, ile jej twórców. Szczególnie tych, którzy lansują się przez duże „T”. Jednakże całe zjawisko nie wyczerpało się, na szczęście, w krakowskim spotkaniu. O wiele ważniejsze jest, że Kongres Kultury wywołał ożywienie rozmaitych środowisk, skutkujące między innymi rozwojem różnorodnych badań i ciekawych projektów animacyjnych. Ba! Może nawet odrodzi się w nowej postaci polska socjologia kultury! Można też mieć nadzieję, że nareszcie zmieni się sposób zbierania danych o kulturze przez Główny Urząd Statystyczny, a to już niemało. Dzięki kongresowemu impulsowi w Narodowym Centrum Kultury wraz z zespołem Mojej Polis – interaktywnego systemu monitoringu partnerstwa lokalnego – tworzymy repozytorium danych o kulturze, tzw. Obserwatorium Żywej Kultury. [/ramka]

[ramka][b]Beata Stasińska[/b]

[i]prezes wydawnictwa WAB[/i]

Nie wierzę w kongresy i kampanijny styl działania w kulturze, więc na krakowski kongres jechałam pełna obaw. Na jego organizację wydano dużo pieniędzy, nie do końca jasne były intencje ministerstwa.

Zadałam sobie trud i przeczytałam wszystkie raporty opublikowane przed kongresem. Jeśli chodzi o rynek książki, stworzono rodzaj laurki, w której nie było takiego zjawiska jak spadek czytelnictwa czy katastrofalny stan bibliotek publicznych i księgarń na prowincji. Niewidzialna ręka rynku rozwiązała wszystkie problemy, interwencja państwa nie jest zatem konieczna. Kryzys czytelnictwa jednak jest częścią większego zjawiska, które nazywa się: wykluczanie z uczestnictwa w kulturze.

Głośna i bulwersująca wypowiedź profesora Leszka Balcerowicza pchnęła Michała Zadarę, prof. Andrzeja Mencwela i mnie do rozpoczęcia akcji „1 procent na kulturę”. Byliśmy zgodni, podobnie jak ponad 300 osób, które podpisały się pod kongresową uchwałą, że nie można prowadzić dobrej polityki kulturalnej przy tak niskim budżecie, jaki mają kolejne rządy w Polsce.

List do premiera, wysłany zaraz po kongresie z prośbą o poparcie postulatu 1 procentu dla kultury pozostawał bez odpowiedzi. Dopiero wybory prezydenckie ożywiły zainteresowanie polityków tematem finansowania kultury. Na jak długo – w dużej mierze zależy od nas. Rok po kongresie wiemy, że rewolucji kulturalnej nie było, zaczęło się za to pospolite ruszenie w środowisku ludzi kultury, w którym rośnie świadomość, że jeśli nie przeprowadzimy reform w edukacji, kulturze i nauce, nie zmienimy stosunku klasy politycznej do tych dziedzin, to nie poradzimy sobie jako społeczeństwo w wyzwaniami cywilizacyjnymi.[/ramka]

[ramka][b]Edwin Bendyk[/b]

[i]socjolog, publicysta[/i]

Kongres Kultury potoczył się w zaskakującym kierunku. Niewątpliwie to spotkanie wyzwoliło olbrzymią społeczną energię, uruchomiło ludzi do działania. Powstał Komitet Obywatelski Mediów Publicznych, który stworzył projekt nowej ustawy medialnej. Z krakowskiego kongresu wyszedł wyraźny sygnał, że w Polsce potrzebne są media publiczne, które realizują misję wolną od politycznych nacisków. Rzeczywistość jest jednak brutalna i dziś nie wiemy, czy po zawirowaniach politycznych ostatnich miesięcy władza będzie chciała kontynuować rozmowę. Dobrym barometrem okażą się działania nowej KRRiT.

Kongres dał impuls do powołania Ruchu Społecznego Obywatele Kultury domagającego się zwiększenia nakładów na kulturę do 1 proc. budżetu państwa; pojawił się także ważny apel o stworzenie paktu społecznego dla kultury. W Krakowie panowała atmosfera podobna do tej, jaka towarzyszyła „Solidarności” lat 80. – nastąpiła niezwykła pozytywna mobilizacja społeczna. I nie była efemerydą, nastroje są żywe i dziś. Twórcy chcą dialogu o kulturze także w oderwaniu od jej finansowania. Z ubiegłorocznego kongresu przebił się niefortunny komunikat, że artyści, domagając się wyższych nakładów na kulturę, chcą więcej pieniędzy dla siebie. Tymczasem istnieje prawdziwa potrzeba strukturalnego wsparcia, które wzmocni także tych, którzy byli w Krakowie nieobecni – na przykład przedstawicieli ruchów niezależnych. [/ramka]