Jerzy Stuhr żegna się z teatrem

Przed piątkową premierą, na 40-lecie pana działalności scenicznej, przeglądałem pana ostatnie dokonania teatralne.

Jerzy Stuhr:

Mizerne.

Dziękuję, że mnie pan wyręczył. W Starym Teatrze ostatnia premiera z pana udziałem odbyła się w 2001 r. Byli to "Wielebni" Mrożka. W 2005 r. wyreżyserował pan w Teatrze Ludowym "Ryszarda III" i zagrał główną rolę.

Boże, aż tak? Pomału kończy się przygoda teatralna. Epoka mojego teatru odchodzi. Oglądam wiele przedstawień i nie czuję z nimi więzi, a już aktorskiej – to w ogóle. Nie mógłbym w nich grać.

Ale pana koledzy ze Starego Teatru – Anna Dymna i Krzysztof Globisz – występują z powodzeniem w spektaklach Jana Klaty.

Widziałem "Trylogię". Mnie to przypomina studenckie spektakle z lat 60. Naoglądałem się ich na festiwalach i w krakowskim Teatrze 38. Wtedy to było bardzo dobre, ale teraz uważam, że wyzywająco plakatowa prezentacja problemów nie jest dla mnie żadnym wyzwaniem. Ekshibicjonizm też mi nie odpowiada.

Teatr Klaty posługuje się skrótem, paradoksem, metaforą. To się panu nie podoba?

Wywodzę się ze szkoły teatru psychologicznego. Długie lata sam nauczam takiej techniki. Jestem po to, żeby pokazać człowieka, jego tajemnice, z nadzieją, że ktoś się w scenicznej postaci odbije. Pokocha ją, a może znienawidzi – tak jak Piotra Wierchowieńskiego. Zawsze chodzi jednak o relację człowieka z człowiekiem. Dzisiaj taka technika nie jest w modzie.

Ale nie mam wątpliwości, że Krzysztof Globisz stworzył w "Trylogii" kreację. Opowiedział rolę Andrzeja Kmicica nowymi środkami, z dystansem.

Też uważam, że rola Kmicica jest osiągnięciem. Ale Krzysztof jest ode mnie młodszy. Czuje się swobodnie w porwanych, pomieszanych strukturach teatralnych, gdzie rolę gra się fragmentami, wchodzi się w nią tylko na chwilę. Mnie by to sprawiło kłopot. Ale nie techniczny. Estetyczny. Z tego samego powodu nie mógłbym, tak jak młodsi koledzy, dopisywać do Szekspira własnych słów. Uważam to za błąd w sztuce.

A co pan sądzi o modnej ostatnio improwizacji?

Ja też dużo improwizowałem – zwłaszcza w filmie. Ale to były improwizacje na temat, a nie emocjonalne. Żałuję, że będąc rektorem krakowskiej PWST, nie wypracowałem formy przedmiotu "Improwizacja", chociaż Krystian Lupa mnie do tego namawiał. Bo to, co on robi, raz się udaje, a drugi nie. Wie pan, co ja nazywam improwizacją? Gry Gombrowicza!

Oznajmiał np. swojemu asystentowi: "Dostałem Legię Honorową", i żądał natychmiastowej riposty. Nie stereotypów w stylu "Gratuluję", tylko na przykład zdania: "Niesłusznie pan, mistrzu, Legię Honorową przyjął, ponieważ ostatnio otrzymał ją Francois Mauriac, z którym panu nie po drodze!". A na czym polegają emocjonalne? Na krzyku i mówieniu: "K...., pierd...., k..., pierd....". To są obszary współczesnego teatru, w które ja nigdy nie wejdę.

Ale Jan Englert, idąc do Teatru Rozmaitości, występując w "Teoremacie", mówi, że gra swoje. Ewa Dałkowska zaproszona przez Krzysztofa Warlikowskiego podkreśla, że czuje się w Nowym tak jak w Powszechnym, u Hübnera.

Warlikowskiego trzeba wyłączyć z tego, co mówiłem. Ewa ma rację. Ja też mógłbym grać u Warlikowskiego, tak jak umiem i lubię.

Dlatego młodsi reżyserzy, w tym Michał Zadara, mówią, że Warlikowski tworzy stary, psychologiczny teatr?

A czy to zarzut? Psychologia postaci nie jest powikłana, ale konsekwentnie budowana. Warlikowski pokazuje losy ludzi, a nie ich fragmenty.

A widział pan Strzępkę i Demirskiego?

Chciałbym zobaczyć, na czym polega ta ich prowokacja. Ale czy znalazłbym to, co tak bardzo cenię w teatrze, czyli wzruszenie? A moi koledzy, na przykład Jerzy Trela, wielokrotnie mnie wzruszali. Ewa Dałkowska wzrusza mnie u Warlikowskiego i Jacek Poniedziałek też. Obnaża się, ale w konkretnym celu. Aktorzy nowego typu nawet się o wzruszenie widza nie starają.

Długo namawiała pana Krystyna Janda na udział w "32 omdleniach"?

Przyjaźnimy się z Krysią i zawsze chciałem jej pomóc w Polonii, tylko zwlekałem. Również dlatego, że aktorstwo mojego pokolenia, przesiąknięte Grotowskim, niesłychanie eksploatuje fizycznie. Myśmy wychodzili na scenę, żeby się męczyć. W "Kontrabasiście" zawsze szedłem na mękę. Odkąd pamiętam – każdego wieczoru. Nienawidziłem publiczności. Dopiero przy ukłonach się rozchmurzałem, bo mi bili brawo. Dziś nie mam już tyle siły na uprawianie aktorstwa teatralnego. A salonowe chodzenie po scenie i ładne mówienie nie jest dla mnie. Oczywiście, jak cały dzień będę odpoczywał – to wycharczę "Kontrabasistę" wieczorem. Ale za dużo mnie to kosztuje.