440 lat temu, 7 lipca 1572 roku, w Knyszynie zmarł bezpotomnie król Polski i wielki książę litewski Zygmunt II August.
Tekst archiwalny z dodatku "Księga kresów wschodnich"
Urodził się w 1520 roku. Był synem Zygmunta I Starego i księżniczki mediolańskiej Bony Sforzy. Jeszcze za życia ojca, jako dziesięcioletni chłopiec, został koronowany na króla Polski, co spotkało się z oburzeniem szlacheckiego społeczeństwa. Od 1544 roku piastował godność wielkiego księcia litewskiego, a po śmierci Zygmunta I w 1548 roku objął tron w Krakowie. Początek panowania upłynął Zygmuntowi Augustowi na walce o uznanie swojego drugiego małżeństwa z Barbarą Rzadziwiłłówną, które uważano za mezalians naruszający monarszy autorytet. Ostatecznie król doprowadził do uprawomocnienia związku z żoną poprzez jej koronację. Niestety Barbara zmarła niedługo potem, w 1551 roku.
Przez całe lata 50. XVI wieku król starał się rządzić wyznaczonym przez ojca torem – opierając się na wąskim gronie senatorów, przeciwstawiając się szlacheckiej opozycji, która coraz częściej wysuwała hasła egzekucji praw i dóbr. Kiedy wojna z Moskwą o Inflanty uwidoczniła słabości Litwy i Polski, król wyszedł naprzeciw projektom egzekucjonistów i rozpoczął reformę państwa. Na kolejnych sejmach koronnych w latach 1562 – 1569 unieważniono zastawy i darowizny królewszczyzn dokonane wbrew prawu oraz ustanowiono wojsko kwarciane, które – opłacane z czwartej części dochodów z majątków królewskich – miało bronić południowo-wschodnich krańców Rzeczypospolitej. Ważne reformy dokonały się także w Wielkim Księstwie Litewskim, upodobniły one ustrój społeczno-polityczny Litwy do koronnego.
Największym dziełem politycznym Zygmunta Augusta była unia lubelska – trwałe połączenie dwóch członów państwa jagiellońskiego – Litwy i Polski – w jedno niepodzielne ciało zwane Rzecząpospolitą. Nie ulega wątpliwości, że chociaż postulat zacieśnienia unii wyszedł ze środowiska egzekucjonistów, to dopiero dzięki zaangażowaniu monarchy można było ją urzeczywistnić. Na sejmie lubelskim 1569 roku Zygmunt August umiejętnie lawirował między litewską opozycją a bezkompromisowością Koroniarzy. To głównie dzięki jego postawie udało się skłonić Litwinów do negocjacji i osiągnąć kompromis w postaci aktu unii z 1 lipca 1569 roku.
