Kwestie związane z karą porządkową zostały uregulowane w art. 262 - 263 ordynacji podatkowej (dalej: o.p.). Jej nałożenie przez organy podatkowe ma na celu zapewnienie sprawnego przebiegu postępowania i wydania rozstrzygnięcia w przewidzianym ustawowo terminie (wyrok WSA we Wrocławiu z 17 września 2012 r., I SA/Wr 781/12).

Kara porządkowa jest nakładana przez organ podatkowy w formie postanowienia, w którym powinien on wskazać powody nałożenia takiej kary i oraz jej wysokość. Na zapłatę kary podatnik ma siedem dni od dnia doręczenia postanowienia.

Osoby wymienione w ustawie

Zgodnie z art. 262 § 1 o.p. karą porządkową mogą zostać ukarani: strona, pełnomocnik strony, świadek, biegły, a także osoba, która wyraziła zgodę na powołanie jej na biegłego, jeżeli osoba ta mimo prawidłowego wezwania:

1) nie stawiła się osobiście bez uzasadnionej przyczyny, mimo że była do tego zobowiązana, lub

2) bezzasadnie odmówiła lub w terminie wyznaczonym w wezwaniu nie złożyła wyjaśnień lub zeznań, nie wydała opinii, nie okazała przedmiotu oględzin, nie przedłożyła tłumaczenia dokumentacji obcojęzycznej lub nie wzięła udziału w innej czynności, lub

3) bezzasadnie odmówiła okazania lub nie przedstawiła w wyznaczonym terminie dokumentów, których obowiązek posiadania wynika z przepisów prawa, ksiąg podatkowych, dowodów księgowych będących podstawą zapisów w tych księgach, lub

4) bez zezwolenia organu opuściła miejsce przeprowadzenia czynności przed jej zakończeniem.

Ponadto przepis ten dotyczy również:

1) osób trzecich, które bezzasadnie odmawiają okazania przedmiotu oględzin;

2) uczestników rozprawy, którzy poprzez swoje niewłaściwe zachowanie utrudniają jej przeprowadzenie,

3) osób, którym podatnik zlecił prowadzenie lub przechowanie ksiąg podatkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach (biura rachunkowe), jeżeli osoby te bezzasadnie odmówią okazania lub nie przedstawią w wyznaczonym terminie ksiąg rachunkowych lub dokumentów będących podstawą zapisów w tych księgach.

Kary porządkowej nie stosuje się, jeżeli wykonanie czynności jest uzależnione od wyrażenia zgody przez stronę lub innego uczestnika postępowania, a zgoda taka nie została wyrażona.

Uprawnienie, a nie obowiązek

Z odmową wykonania obowiązku mamy do czynienia zarówno w przypadku złożenia wprost odpowiedniego oświadczenia strony, jak i zaniechania. Organ podatkowy nie ma jednak obowiązku nałożenia kary porządkowej. Jest to uprawnienie o charakterze uznaniowym, zarówno co do samego jej nałożenia, jak i jej wysokości (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 7 maja 2014 r., I SA/Go 177/14). Organ nakładający karę porządkową ma przy tym obowiązek wyjaśnić ukaranemu co było przyczyną nałożenia na niego kary w danej wysokości. Strona powinna bowiem wiedzieć, że nałożona kara porządkowa jest adekwatna do przewinienia (wyrok WSA w Poznaniu z 28 maja 2014 r., I SA/Po 1219/13).

Zażalenie lub wniosek o uchylenie

Osoba, na którą nałożono karę porządkową, nie musi się godzić na jej zapłatę. Może bowiem złożyć:

• zażalenie - na etapie postępowania zażaleniowego organ odwoławczy weryfikuje zasadność kary oraz jej wysokość. Ten etap ma na celu rozpatrzenie zarzutów przeciwko nałożeniu kary przez organ wyższej instancji – organ odwoławczy.

• wniosek o uchylenie kary porządkowej – zgodnie z art. 262 § 6 o.p. organ podatkowy, który nałożył karę porządkową, może uchylić postanowienie nakładające tę karę. Organ ocenia w takim przypadku czy niestawiennictwo zostało usprawiedliwione. Bada wtedy zasadność twierdzenia podatnika o zaistnieniu okoliczności uzasadniających np. niestawiennictwo i niewykonanie nałożonego uprzednio obowiązku (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14).

Są to dwa odrębne, niezależne od siebie postępowania. Mimo, że u podstaw tych dwóch trybów spoczywa ta sama okoliczność prawna (ukaranie karą porządkową), to toczą się one w istocie niezależnie od siebie i każdy z przysługujących środków prawnych wywołuje odmienne skutki (wyrok WSA w Szczecinie z 25 czerwca 2014 r., I SA/Sz 210/14). Nie ma przeszkód, aby w tej samej sprawie rozpoznać zażalenie na postanowienie o ukaraniu karą porządkową i wniosek o uchylenie kary porządkowej (wyrok WSA w Białymstoku z 3 lipca 2013 r., I SA/Bk 133/13).

W terminie siedmiu dni

Podmiot, na który nałożono karę i który chciałby jej uchylenia, powinien złożyć wniosek o uchylenie kary porządkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny, dla której nie wywiązał się z nałożonych na niego obowiązków. W uzasadnieniu powinien podać argumenty, które uzasadniają niewykonanie takiego obowiązku, np. wskazać okoliczności usprawiedliwiające niestawiennictwo lub nieudostępnienie przedmiotu do oględzin. Wniosek musi zostać złożony w ciągu siedmiu dni od daty odebrania postanowienia o nałożeniu kary. Musi zawierać:

1. dane wnioskodawcy (imię, nazwisko, nazwa, adres, NIP),

2. wskazanie organu – adresata wniosku,

3. określenie istoty i zakresu wniosku, a więc czego strona się domaga (żąda) i jaki skutek chce osiągnąć,

4. wskazanie dlaczego nastąpiło niewywiązanie się z nałożonego obowiązku np. dlaczego ukarany nie stawił się osobiście, mimo takiego obowiązku,

5. wskazanie załączników, jeśli są dołączone do wniosku,

6. podpis wnioskującego.

Organ podatkowy w pierwszej kolejności bada czy wniosek ukaranego został złożony w ustawowo wskazanym terminie, a następnie analizuje przyczyny (powody) niestawiennictwa lub odmowy wykonania czynności. Dopiero po takiej analizie może uznać niestawiennictwo (odmowę) za usprawiedliwione, co jest podstawą do uchylenia postanowienia nakładającego karę porządkową.

W przypadku wydania przez organ podatkowy postanowienia o odmowie uchylenia kary osoba ukarana może wnieść zażalenie, które rozpatruje organ wyższego stopnia.

Przyda się usprawiedliwienie

Podatnik może złożyć wniosek o uchylenie kary, kiedy jest w stanie wykazać, że w niestawiennictwo lub niewykonaniu nałożonego obowiązku nie było jego winy. W takiej sytuacji organ podatkowy może uznać takie niestawiennictwo czy niewykonanie obowiązku za usprawiedliwione. Należy więc wyeksponować okoliczności związane z niestawiennictwem czy niewykonaniem obowiązku poprzez podanie przyczyn, dla których podatnik nie mógł dopełnić czynności, do której był zobowiązany.

Warto zatem do wniosku o uchylenie kary porządkowej dołączyć stosowne dokumenty.

Uznaniowa kwota

Wysokość kary porządkowej nałożonej na podmiot (stronę, biegłego, świadka) zależy od uznania organu podatkowego. Górna granica kary wynosi 2800 zł i nie zmienia się już od kilku lat. Tyle samo będzie wynosić także w 2018 roku.

Przy wymierzaniu wysokości kary organ powinien brać pod uwagę nie tylko okoliczności sprawy, lecz także sytuację finansową podatnika. Wysokość kary porządkowej ma go bowiem dyscyplinować. Dla niektórych podatników sam fakt nałożenia kary porządkowej może być już karą, niezależnie od tego czy będzie musiał zapłacić 50 zł, czy 1000 zł.

Organ powinien przy tym wyjaśnić (uzasadnić) powody, dla których zadecydował o zastosowaniu sankcji w określonej wysokości w zaistniałych okolicznościach faktycznych (wyrok NSA w Warszawie z 24 czerwca 2015 r., II FSK 1337/13).

Podstawa prawna: obwieszczenie ministra rozwoju i finansów z 10 sierpnia 2017 r. w sprawie wysokości kwoty wymienionej w art. 262 § 1 ustawy – Ordynacja podatkowa (MP z 2017 r. poz. 808) art. 262 – 263 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 201 ze zm.)