Nierówności dochodowe Polaków podzieliły badaczy

– To jest prawdopodobnie najlepsze oszacowanie nierówności w Polsce, ale to nie oznacza, że są one wyższe niż wszędzie indziej w UE. Obraz nierówności, który wyłania się z łączenia kilku źródeł danych, może nie być bezpośrednio porównywalny między krajami – ocenia jednak w rozmowie z „Rz" dr hab. Marek Kośny, profesor na Uniwersytecie Ekonomicznym we Wrocławiu. Ta nieporównywalność wynikać może m.in. z różnic w dostępności i jakości danych, ale też z odmiennych konstrukcji systemu podatkowego.

Problem zaniżania dochodów

Część badaczy zwraca również uwagę na to, że w Polsce dochody w ankietowych badaniach zaniżają prawdopodobnie nie tylko ludzie najlepiej sytuowani, ale też ci, którzy część zarobków uzyskują w szarej strefie, za granicą albo z rolnictwa. Skala tego zjawiska może być większa niż gdzie indziej, a jeśli tak, to procedura stosowana przez ekonomistów z WIL, którzy dzięki dodatkowym źródłom danych doszacowują tylko dochody 10 proc. najlepiej zarabiających, może zaburzać obraz nierówności w Polsce. „Dane o dochodach obarczone są błędem niezależnie od źródła. Jeśli łączy się dane z różnych źródeł, błąd może się kumulować, w różnym stopniu w poszczególnych krajach, ograniczając porównywalność wyników" – napisał w tym kontekście na Twitterze dr Jan Rutkowski z Instytutu Badań Strukturalnych.

Podejrzliwość ekonomistów wzbudziło również to, że według francuskich badaczy nierówności nad Wisłą są wyraźnie wyższe niż w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej o podobnej historii ostatnich 30 lat. Zastanawiające jest na przykład to, że w świetle bazy danych WIL średni realny (skorygowany o wpływ inflacji) dochód na osobę na Węgrzech i w Czechach relatywnie do średniego dochodu we wszystkich badanych krajach Europy w 2017 r. był niższy niż w 1980 r. Dr Marcin Piątkowski, ekonomista z Banku Światowego, na Twitterze określił ten wniosek mianem „sprzecznego z intuicją". A jeśli WIL nie doszacował wzrostu dochodów w niektórych państwach naszego regionu, mógł także nie doszacować wzrostu nierówności dochodowych.

Meandry rozwarstwienia w regionie

– Nie widzę podstaw, by sądzić, że w Polsce rozwarstwienie jest aż tak duże. Nie jesteśmy oazą równości, ale nie jesteśmy też oazą nierówności – podsumowuje Marek Kośny. Innego zdania jest dr hab. Ryszard Szarfenberg z Instytutu Polityki Społecznej UW. – Nawet w czasach realnego socjalizmu w Czechach nierówności dochodowe były mniejsze niż w Polsce. Można powiedzieć, że skoro Polacy nawet wtedy bardziej akceptowali nierówności płacowe, to tym bardziej gdy przeszliśmy do systemu kapitalistycznego, nierówności uchodziły za coś oczywistego, dozwolonego. (...) Większa akceptacja dla nierówności może być też częściowo pochodną tego, że w Polsce bardzo mocno wzrósł odsetek osób z wyższym wykształceniem. Ci ludzie oczekują szybkiego wzrostu płac w związku z zainwestowanym czasem i wysiłkiem – powiedział w zeszłym tygodniu na antenie Parkiet TV.

Przyjmijmy, że rozwarstwienie w Polsce jest większe niż w innych krajach UE. Czy to oznacza, że jest za duże? Ekonomiści uważają, że nadmierne nierówności mogą być szkodliwe z gospodarczego punktu widzenia, m.in. dlatego, że prowadzą do konfliktów społecznych, utrudniają części społeczeństwa dostęp do edukacji i dają zamożnym nadmierny wpływ na politykę w ich własnym interesie. Marcin Piątkowski w dobrze przyjętej na świecie książce „Europe's Growth Champion" (wkrótce ukaże się jej polski przekład), dotyczącej historii gospodarczej Polski, przekonuje, że sukces ostatnich 30 lat w dużej mierze zawdzięczamy właśnie temu, że żadne z tych negatywnych zjawisk u nas nie wystąpiło. – Żeby wartościować poziom nierówności, musielibyśmy skorygować dane o wpływ zróżnicowania siły roboczej. W Polsce to zróżnicowanie pod względami istotnymi dla dochodów jest większe niż w wielu innych krajach i mocno w ostatnich dekadach wzrosło. Wskutek boomu edukacyjnego w niektórych grupach wiekowych 50 proc. ludzi ma wyższe wykształcenie. To pogłębia nierówności, ale jeśli nie martwi nas takie upowszechnienie edukacji, to te nierówności też nie powinny nas martwić – podsumowuje dr hab. Joanna Tyrowicz z ośrodka badawczego GRAPE i UW. – Warto umieścić nasze dane dotyczące Polski w innej perspektywie. W Rosji udział 10 proc. najlepiej zarabiających w dochodzie narodowym jest wyraźnie wyższy niż w Polsce (wynosi około 45 proc. – red.) i bardziej wzrósł w okresie transformacji – podkreśla z kolei Thomas Blanchet.