Takie instrumenty wprowadza ustawa z 3 kwietnia 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach wspierających realizację programów operacyjnych w związku z wystąpieniem COVID-19 (dalej ustawa). Jej celem jest ograniczenie negatywnego wpływu pandemii na wydatkowanie środków z funduszy europejskich. Postanowienia ustawy znajdą zastosowanie do realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020, Mechanizmu finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweskiego Mechanizmu Finansowego oraz Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Przepisy ustawy mają moc obowiązującą od dnia 1 lutego 2020 r. Poniżej przedstawiamy najistotniejsze z perspektywy beneficjentów postanowienia tej ustawy.
************
Możliwość wydłużenia, określonych w umowach o dofinansowanie albo w decyzjach o dofinansowaniu projektów, terminów składania wniosków o płatność oraz terminów zakończenia realizacji projektów
Zgodnie z treścią art. 13 ustawy terminy określone w umowach o dofinansowanie albo w decyzjach o dofinansowaniu projektów na składanie wniosków o płatność przypadające w okresie do dnia 31 grudnia 2020 r. – ulegają wydłużeniu o 30 dni. Niemniej w szczególnie uzasadnionych przypadkach, właściwa instytucja może na wniosek beneficjenta wydłużyć wskazane terminy maksymalnie do dnia 31 grudnia 2023 r. Natomiast terminy dotyczące zakończenia realizacji projektów ulegają wydłużeniu o 90 dni, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2023 r. Wydłużenie terminów stosownie o 30 i 90 dni następuje z mocy prawa, a zatem nie wymaga dokonywania jakichkolwiek zmian w umowach o dofinansowanie. Warto przy tym wskazać, że wydłużenie terminów nie pozbawia beneficjenta możliwości złożenia wniosku o płatność w terminach dotychczasowych, czy też zakończyć realizację projektu w dotychczas uzgodnionym terminie.
„Szczególnie uzasadnionymi przypadkami", o których mowa w art. 13, będą sytuacje, które wpływają na wydłużenie realizacji projektu, a które nie miały by miejsca, gdyby nie stan pandemii COVID-19.
Czytaj także: Epidemia a terminy procesowe i terminy załatwiania spraw
PRZYKŁAD
Będą to opóźnienia w dostawach materiałów powstałe z uwagi czy to na ograniczenia w możliwości przewozu towarów, opóźnienia spowodowane utrudnieniami przy przekraczaniu granic, czy też przestojami w fabrykach, zmniejszeniem produkcji. Konieczność wydłużenia terminu można również uzasadnić brakami kadrowymi po stronie wykonawców, które wystąpiły np. z uwagi na objęcie pracowników obowiązkiem kwarantanny.
Unikalna oferta
Tylko 5,90 zł/miesiąc
Przyczyną, która uniemożliwi zachowanie pierwotnych terminów realizacji projektów może być również fakt wprowadzenia ograniczeń związanych z działalnością urzędów.
PRZYKŁAD
Będą to opóźnienia spowodowane wydłużeniem procedury przetargowej na wybór wykonawcy spowodowane np. wydłużeniem terminów rozpoznania odwołań przez Krajową Izbę Odwoławczą, z uwagi na ograniczenia w pracy Izby wprowadzone w związku z pandemią.
Jeżeli dany projekt jest finansowany w znacznym stopniu również ze środków własnych beneficjenta, zasadnym wydaje się również wskazywanie przez beneficjenta, iż z uwagi na koszty jakie poniósł na „walkę z pandemią" nie jest w stanie sfinansować projektu w tym roku, natomiast ma możliwość sfinansowania, a co za tym idzie dokończenia projektu w przyszłym roku.
************
Możliwość zmiany umowy o dofinansowaniu
Art. 12 ustawy wskazuje, że na uzasadniony wniosek beneficjenta umowa o dofinansowanie, czy też decyzja o dofinansowaniu projektu może być zmieniona, jeżeli na skutek wystąpienia COVID-19 realizacja postanowień umowy o dofinansowanie projektu albo decyzji o dofinansowaniu projektu w zakresie wynikającym z zatwierdzonych kryteriów wyboru projektów jest niemożliwa lub znacznie utrudniona. Dopuszczono tym samym możliwość stosowania odstępstw od zatwierdzonych kryteriów w trakcie realizacji projektu. Art. 52a tzw. ustawy wdrożeniowej (ustawy z 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020), który wskazuje na brak możliwości zmiany w zakresie jw., został tutaj wyłączony.
PRZYKŁAD
Można tutaj wskazać zmianę wskaźników odnoszących się do bezpośrednich, rzeczowych efektów projektu np. długości wybudowanej, zmodernizowanej sieci kanalizacyjnej czy ciepłowniczej, a co za tym idzie celów, które zostaną osiągnięte bezpośrednio w wyniku realizacji projektu, czyli np. liczba podmiotów podłączonych do wybudowanej, zmodernizowanej sieci kanalizacyjnej, cieplnej. Zmiana wskaźników może być podyktowana np. barkiem materiałów, które muszą być użyte w celu budowy, modernizacji, a brak materiałów może wynikać ze zmniejszenia produkcji przez fabryki z uwagi na wystąpienie pandemii.
************
Przesunięcie ciężaru nieprawidłowości indywidualnej na budżet państwa
Art. 5 ustawy wskazuje, że w przypadku, gdy nieprawidłowość indywidualna jest bezpośrednim skutkiem wystąpienia COVID-19, a beneficjent wykaże, że pomimo dochowania należytej staranności nie był w stanie zapobiec wystąpieniu tej nieprawidłowości, korygowanie wydatków następuje przez pomniejszenie wydatków ujętych w deklaracji wydatków oraz we wniosku o płatność, przekazywanych do Komisji Europejskiej, o kwotę odpowiadającą oszacowanej wartości korekty finansowej wynikającej z tej nieprawidłowości.
Co ważne, kwota korekty jest pokrywana przez budżet państwa. Beneficjent nie będzie zobowiązany do zwrotu kwoty korekty, jest zwolniony z odpowiedzialności za te nieprawidłowości.
************
Brak realizacji założonych w projekcie celów z powodu wystąpienia COVID-19 nie wyklucza możliwości uznania danych wydatków za wydatki kwalifikowalne
Art. 6 ustawy wskazuje, że w przypadku, gdy na skutek wystąpienia COVID-19 niemożliwa okazała się realizacja celu wskazanego w projekcie, na który został poniesiony dany wydatek, wydatkowane środki mogą zostać uznane za wydatki kwalifikowalne, jeżeli beneficjent wykaże, że z dochowaniem należytej staranności i w odpowiednim czasie podejmował niezbędne działania służące ich odzyskaniu, albo że ich odzyskanie nie było możliwe. Jednocześnie środki uznane za kwalifikowane w powyższym trybie będą monitorowane w okresie trzech lat od uznania wydatku za kwalifikowalny. Beneficjent zobowiązany będzie do informowania właściwej instytucji każdego roku przez okres trzech lat od dnia uznania tego wydatku za kwalifikowany o kwotach odzyskanych.
Jeżeli beneficjentowi uda się odzyskać jakiekolwiek kwoty po dniu uznania danego wydatku za kwalifikowalny zobowiązany jest do ich niezwłocznego zwrotu właściwej instytucji. Jednocześnie do ww. zwrotu nie stosuje się art. 207 ustawy o finansach publicznych, co oznacza, że beneficjent będzie zobowiązany do zwrotu ewentualnie odzyskanych kwot, jedynie w wysokości kwoty odzyskanej, odsetki nie będą naliczane.
PRZYKŁAD
Można tutaj wskazać na wydanie środków finansowych na np. organizację szkolenia, eventu, który miał służyć realizacji celu wskazanego w projekcie np. podniesienia kwalifikacji zawodowych określonej grupy społecznej. W wyniku ogłoszenia stanu epidemii i wprowadzeniu ograniczeń szkolenie, event nie mogły się obyć, natomiast firma której przekazaliśmy środki okazała się niewypłacalna i mimo, iż nie zrealizowała usługi nie zwróciła nam wpłaconych kwot. Beneficjent powinien w takiej sytuacji podjąć wszelkie możliwe kroki prawne w celu wyegzekwowania świadczenia, w tym wystąpić na drogę postępowania sądowego. Bierność w tym zakresie może być oceniona przez właściwą instytucję jako brak zachowania należytej staranności.
************
Odstąpienie od sankcji wykluczenia z możliwości otrzymania środków europejskich w przyszłości w przypadku nie dokonania zwrotu środków z uwagi na wystąpienie COVID-19
Art. 27 ustawy wskazuje, że wobec beneficjentów, którzy nie dokonali zwrotu środków z przyczyn wywołanych wystąpieniem COVID-19, nie stosuje się sankcji braku możliwości otrzymania środków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich w przyszłości, do takich przypadków wyłączono stosowanie art. 207 ust. 4 pkt. 3 ustawy o finansach publicznych.
************
Możliwość zmiany, przesunięcia albo skrócenia terminów
Art. 28 ustawy wskazuje, że z inicjatywy beneficjenta, jak również właściwej instytucji, w celu ograniczenia negatywnych skutków COVID-19 terminy na dokonanie poszczególnych czynności, określone zgodnie z przepisami ustawy lub wynikające z przepisów ustawy wdrożeniowej, mogą zostać w niezbędnym zakresie zmienione, przesunięte albo skrócone na okres niezbędny do dokonania bądź zakończenia tych czynności.
************
Możliwość przedłużenia terminów w postępowaniach administracyjnych w odniesieniu do zwrotu środków i innych należności związanych z realizacją projektów finansowanych z udziałem tych środków
Przepisy ustawy wskazują na możliwość wydłużenia terminów w postępowaniach administracyjnych toczących się w przedmiocie zwrotu środków, innych należności związanych z realizacją projektów, przewidują również opcje zawieszenia tych postępowań, wstrzymania wykonania decyzji administracyjnych czy też możliwości stosowania ulgi w spłacie należności.
Komentarz autorki
dr Magdalena Łuczak-Golenia, radca prawny w kancelarii Eversheds Sutherland Wierzbowski
Komentowana ustawa wprowadza liczne rozwiązania bardzo potrzebne i oczekiwane przez beneficjentów. Mankamentem regulacji jest, iż ustawodawca nie wskazał w ustawie na konkretny np. 14-dniowy termin w jakim właściwa instytucja powinna rozpatrzeć wniosek beneficjenta o zmianę umowy o dofinansowanie, czy też decyzji. Tym samym o skuteczności regulacji zadecyduje de facto sprawność działania właściwych instytucji. To od właściwych instytucji będzie bowiem zależał termin rozpatrzenia wniosku beneficjenta o zmiany, czas w jakim uda się wprowadzić ewentualne zmiany do umów o dofinansowanie. A czas ten jest kwestią kluczową jeśli chodzi o skuteczną realizację projektów.
