Komiks nie tylko o Iranie

Podczas ostatniego festiwalu w Cannes zdecydowanie odcinała się pani od polityki, powtarzając, że "Persepolis" jest obrazem obyczajowym.

Marjane Satrapi:

– Nie jestem politykiem, socjologiem ani historykiem. Jestem kobietą, która urodziła się w określonym miejscu i czasie. A kiedy w Iranie wybuchła rewolucja islamska, byłam dzieckiem. I właśnie z punktu widzenia dziecka opowiadam o życiu, o mojej rodzinie, moim kraju. Czy to jest polityka?

Jednak pokazowi filmu towarzyszyły protesty irańskiego Ministerstwa Kultury, które uznało, że szkaluje pani władze irańskie.

Chcę być ponad to. Wierzę tylko w demokrację. I w wolność słowa. Chcę mówić głośno, co myślę, mieć prawo, by opowiadać swoje historie. "Persepolis" jest bardzo osobistą wypowiedzią. Wszystko to przeżyłam. Programowo odrzucam myśl, że mogę mieszać się do polityki. Polityka rodzi podziały: na Zachód, Wschód, chrześcijan, muzułmanów. Ja opowiadam po prostu o ludziach i ich życiu. Musimy zrozumieć, że za telewizyjnymi wiadomościami o atakach terrorystycznych, wojnach, interwencjach zbrojnych kryją się jednostki. Że jak gdzieś wybucha bomba, to nie ginie masa, tylko kilkadziesiąt osób. A każda z nich ma swoje sprawy, marzenia i bliskich, których osieroca. Robiąc "Persepolis", próbowałam pokazać światu, że wschód, który dzisiaj kojarzy się Amerykaninowi czy Hiszpanowi głównie ze strachem i terroryzmem, w większości zamieszkują normalni ludzie. Byłabym szczęśliwa, gdyby po obejrzeniu mojego filmu widzowie pomyśleli: "Jacy oni podobni do mnie, do mojej matki, babki..."

Czy mieszkając od lat na Zachodzie, spotykała się pani z niechęcią tylko dlatego, że jest pani z pochodzenia Azjatką?

Oczywiście, i nie tylko teraz. Pamiętam, gdy w 1978 roku podróżowaliśmy z rodzicami po Europie, traktowano nas naprawdę po królewsku. Irańczycy uchodzili wówczas za ludzi kulturalnych, wykształconych i zamożnych. Dwa lata później pojechaliśmy do Włoch i nawet kelnerzy obsługujący nas w restauracjach okazywali nam pogardę. A przecież myśmy się nie zmienili. Zmienił się rząd irański. Potem, kiedy rodzice wysłali mnie do szkoły do Europy, też czułam się w pewien sposób gorsza. Moi koledzy na pytanie "skąd jesteś?" odpowiadali "z Francji", "z Austrii", ja mówiłam: "Z Iranu, ale..." Ciągle się tłumaczyłam.

To dlatego postanowiła pani napisać komiks?

Już jako dojrzała dziewczyna, oglądając w telewizji wiadomości z Iranu, powtarzałam przyjaciołom: "To nieprawda, wcale tak nie jest..." Opowiadałam im o moim własnym irańskim świecie. Wolnym od fundamentalizmu i nienawiści. Wreszcie ktoś z nich powiedział: "Napisz o tym".

Mogła wtedy powstać pasjonująca wspomnieniowa powieść. Dlaczego zdecydowała się pani na formę komiksu?

A dlaczego nie? Szukałam języka najbardziej uniwersalnego, zrozumiałego dla wszystkich. Wybrałam komiks, także dlatego, że zachwyciłam się pracami Arta Spiegelmana.

Czy przenosząc potem "Persepolis" na ekran, nie miała pani ochoty na nakręcenie filmu aktorskiego?

Absolutnie nie. Dostałam nawet takie oferty, i to szalenie atrakcyjne. W Stanach zaproponowano mi zrobienie na kanwie "Persepolis" soap opery telewizyjnej w stylu "Beverly Hills 90210". Zgłosił się też do mnie bardzo znany producent z Hollywood, który chciał nakręcić film z Jennifer Lopez i Bradem Pittem w rolach moich rodziców. Ale ja wiedziałam, że muszę trzymać się rysunku, zwłaszcza że spotkałam Vincenta Paronnaud, który chciał ze mną nad tym projektem pracować. Film aktorski byłby tylko kolejną ekranową opowieścią o Trzecim Świecie. Pewnie bardzo banalną. Rysunek, zwłaszcza czarno-biały, dodaje mojej historii uniwersalizmu, pozwala widzowi myśleć abstrakcyjnie, popuścić wodze wyobraźni. Dzięki temu z postaciami z "Persepolis" może zidentyfikować się Francuz, Brazylijczyk czy Chińczyk. A dla mnie to powrót do rodzinnego Iranu, którego granice są dla mnie zamknięte.

Tęskni pani za ojczyzną?

Bardzo. Czasem, kiedy zamykam oczy, mam pod powiekami obraz rodzinnego Teheranu i ogromne połacie pokrytych śniegiem gór. Wtedy odczuwam niemal fizyczny ból. Ale też nie mogę narzekać. Świetnie czuję się we Francji, kocham Paryż, piękny, otwarty i tolerancyjny. Mogę tu głośno krzyczeć w imieniu tych wszystkich, którym odebrano prawo głosu.

Urodzona w Iranie w 1969 r.

Jako 14-latka została wysłana przez rodziców do szkoły do Austrii. Po maturze wróciła do Teheranu na studia. Obecnie mieszka w Paryżu, gdzie pracuje głównie jako ilustratorka książek dla dzieci. Sławę przyniósł jej napisany w 2000 roku komiks "Persepolis". Film, który nakręciła we współpracy z Vincentem Paronnaudem, jest jej debiutem reżyserskim. Dostał nagrodę jury w Cannes oraz nominacje do Złotego Globu i Oscara.