David Cronenberg. Cosmopolis i inne filmy Davida Cronenberga

70 lat kończy dziś David Cronenberg, kanadyjski reżyser filmowy. Tekst z archiwum "Rzeczpospolitej"

Świat ogarnięty kryzysem ekonomicznym, Nowy Jork zablokowany z powodu przyjazdu prezydenta, pełen chaosu spowodowanego pogrzebem znanego rapera i strajkiem alterglobalistów. W takiej rzeczywistości toczy się akcja „Cosmopolis".

David Cronenberg przeniósł na ekran powieść postmodernisty Dona DeLillo. W jego filmie Eric Packer, niespełna 30-letni multimilioner z Wall Street, wychodzi z budynku giełdy i mimo ostrzeżeń ochroniarza postanawia przedrzeć się zakorkowanymi ulicami przez Manhattan, by ostrzyc się u starego golibrody w małym zakładzie fryzjerskim.

„Cosmopolis" to droga przez „oblężone miasto". Tak sugerują DeLillo i Cronenberg. Zarówno pisarz, jak i reżyser powołują się na cytat ze Zbigniewa Herberta: „Jednostką obiegową stał się szczur". Porównanie efektowne, choć na wyrost, bo polski poeta pisał o stanie wojennym i uciemiężonym narodzie, a „Cosmopolis" to opowieść o upadku kapitalizmu.

Packer przemierza Nowy Jork w luksusowej limuzynie. Po drodze śledzi dewaluację chińskiego juana, spotyka się z żoną, toczy rozmowy na temat kondycji współczesnych rynków finansowych i cyberkapitalizmu, uprawia seks z dilerką sztuki i przechodzi lekarskie badania.

Umieranie po trochu

Mimo młodego wieku Eric ma poczucie końca. Upadku świata, ale też własnej śmierci, zwłaszcza że w badaniach okazuje się, że ma asymetryczną prostatę, czego nie umie zinterpretować. Na dodatek ochroniarz twierdzi, że ktoś dybie na życie Packera. „Każdego dnia po trochu umieramy" – mówi milioner, w którego dość przekonująco wciela się znany ze „Zmierzchu" Robert Pattinson.

Przeniesienie na ekran książki DeLillo jest zadaniem niełatwym, a Cronenberg wyraźnie nie miał na to pomysłu. Poszczególne sekwencje kiepsko się ze sobą łączą, całość pełna jest deklaratywnych rozmów, które na ekranie brzmią sztucznie. Co więcej, Kanadyjczyk nie może się zdecydować, ile w jego filmie ma być realizmu, a ile surrealizmu, metafory i gry wyobraźni.

„Mam prawo szukać, nudzi mnie robienie ciągle tego samego" – mówi reżyser, ale jego ostatnie próby nie zachwycają.

Na początku kariery David Cronenberg zasłynął jako twórca filmów science fiction. Uprawiał jednak ten gatunek inaczej niż większość twórców. W filmach takich jak „Dreszcze" (1975) czy „Martwa strefa" (1983) wprowadzał elementy z horroru.

W obrazie „Mucha" (1986) wrócił do efektów typowych dla s.f. Opowiedział historię naukowca, który prowadząc doświadczenia nad teleportacją, sam pada ich ofiarą i przemienia się w upiornego człowieka-muchę. Ale efekty i tutaj nie były najważniejsze. Cronenberg mówił o ludzkich namiętnościach, zagrożeniu i lekkomyślności, która pozwala eksperymentować z żywym ciałem. Zrobił film o naszych współczesnych lękach.

Jeszcze dalej posunął się w „Nagim lunchu" – opartym na powieści Williama Buroughsa. Zderzenie świata beatników ze światem Cronenberga, który od swojego debiutu szukał wszystkiego, co najbardziej nieuchwytne i tajemnicze, wypadło piorunująco. Nie można w „Nagim lunchu" doszukać się logiki, rzeczywistość miesza się z halucynacjami, a wszystko zatopione jest w kafkowskiej aurze osaczenia i fatalizmu.