Gospodarka po przejściach

[b][link=http://grafik.rp.pl/grafika2/321141]Od 1989 do 2009 r.[/link] [/b]

Przed 20 laty samochód posiadała tylko co trzecia polska rodzina, w kraju działało 800 tys. firm, a filarem przemysłu były kopalnie i huty. Dziś standardem jest jedno – dwa auta na rodzinę, mamy też ponad 3 mln zarejestrowanych przedsiębiorstw.

– To było jak wyjście z podziemia na otwartą przestrzeń – wspomina Jeremi Mordasewicz, ekspert Lewiatana, który w 1990 roku wreszcie porzucił państwowy Mostostal i otworzył firmę. – Moi koledzy z państwowych firm i uczelni mogli zacząć realizować własne marzenia o prowadzeniu biznesu. Przywróciliśmy prawo własności, powstał pieniądz i otworzyliśmy się na świat.

[wyimek]10 średnich w 1988 roku kosztował kolorowy telewizor. W 2007 roku jedna wypłata starczała już na 3,6 odbiornika TV pensji[/wyimek]

A było to możliwe dzięki ambitnemu planowi Leszka Balcerowicza, który w grudniu 1989 roku zyskał poparcie Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Na początku 1990 roku utworzono fundusz stabilizujący dla gospodarki polskiej w wysokości 1 mld dolarów. Powstał on z darowizn krajów OECD (300 mln dolarów) i z pożyczek od tych krajów. MFW przyznał też kredyt stand-by w wysokości ok. 720 mln dolarów na wsparcie programu stabilizacyjnego. Porozumienie z MFW było podstawą do uruchomienia kredytów Banku Światowego na rozwój eksportu przemysłowego i rolno-spożywczego. Program rządu, zwany programem Balcerowicza, zakładał taką przebudowę systemu, żeby możliwie szybko, za pomocą działań radykalnych, stworzyć gospodarkę rynkową typu zachodniego.

[srodtytul]W drodze do wymienialnego złotego[/srodtytul]

Radykalne działania zakładały m.in. uwolnienie cen i ograniczenie subsydiów. To jednak spowodowało wzrost cen energii elektrycznej o 300 proc., węgla o 400 – 600 proc. Kilkakrotnie podniesiono czynsze, ceny mieszkań spółdzielczych, usług, wczasów, lekarstw i transportu. W efekcie w styczniu 1990 roku inflacja skoczyła o 78 proc.

Kolejnym ważnym dla gospodarki krokiem było wprowadzenie jednolitego, stałego kursu złotego do walut wymienialnych i ustanowienie wewnętrznej wymienialności złotego, co sprzyjało rozkwitowi handlu.

Dzięki tym rewolucyjnym zmianom polska gospodarka zaczęła się upodabniać do gospodarek rynkowych. Firmy zyskały możliwość współpracy z zagranicą, a rynek krajowy został związany z rynkiem międzynarodowym. Jednocześnie uwidoczniło się bezrobocie – w ciągu roku wzrosło ono do 1,1 mln, zaś średnia płaca realna spadła o 25 proc. Rząd przyjął też program prywatyzacji, który zakładał zmniejszenie państwowej własności przedsiębiorstw o 50 proc. do 1993 roku.

Reformy wymagały też finanse państwa – rząd musiał ograniczyć wydatki i dogadać się w sprawie spłaty zadłużenia zagranicznego. Długi Polski wobec Klubu Paryskiego sięgały bowiem 32,8 mld dolarów, a ich spłatę zawieszono w latach 80. Rozmowy w tej sprawie zaczęły się w 1991 roku – uzyskaliśmy umorzenie części długu, a resztę rozłożono nam na raty. Cięcie wydatków załatwiono szybko – skończyła się era dotowania budownictwa, transportu publicznego, zniesiono też przywileje podatkowe. To pozwoliło zaoszczędzić 3 proc. PNB. Jednoczesny wzrost dochodów umożliwił obniżenie deficytu budżetowego z 6 do 1 proc. PNB. W 1995 roku, po denominacji złotego, rozpoczęto stopniowe uwalnianie waluty. W połowie lat 90. wyraźnie już dało się odczuć poprawę sytuacji.

[srodtytul]Polacy na coraz wyższym poziomie[/srodtytul]

W 1994 roku PKB wzrósł o 5,2 proc., a rok później osiągnął rekordową wielkość 7 proc. To oczywiście odbiło się na poziomie życia Polaków. Jak podaje Money.pl, w 1988 roku telewizor kosztował 10, a samochód 100 średnich pensji, co oznacza, że trzeba było na niego pracować osiem lat. Na koniec 2007 r. – rocznik statystyczny za 2008 r. ukaże się dopiero w połowie roku – jedna wypłata stanowiła 12 proc. samochodu i starczała na zakup 3,6 telewizora.

20 lat temu przeciętna pensja wystarczała na zakup 1154 bochenków chleba, prawie 95 kg mięsa wołowego, 156 kg drobiu czy nieco ponad 35 kg szynki. W 2007 roku za średnie wynagrodzenie można było kupić: 541 bochenków chleba, 20 kilogramów wołowiny i 101 kilogramów szynki więcej. Trzeba jednak pamiętać, że 20 lat temu przeciętna pensja według GUS wynosiła 53,1 tys. zł. W przeliczeniu na nowe złote to dzisiejsze 5,31 zł.

Są jednak także niepokojące zmiany – w ciągu dwóch dekad przybyło nam bowiem emerytów. Ich liczba wzrosła z 6,72 mln do 7,66 mln osób i aż o 4 mln, do 13,8 mln, spadła liczba pracujących. – Niezaprzeczalnym faktem jest jednak, że byliśmy liderem przemian, a dzięki wejściu do UE i stosowaniu określonych standardów narzuconych przez Brukselę nie pogrążyliśmy się teraz w kryzysie tak jak np. Ukraina – podsumowuje Mordasewicz.

Czy dobrze wykorzystaliśmy te minione 20 lat? Andrzej Olechowski, były minister finansów, uważa, że sporo nam się udało, jednak jest kilka obszarów, w których ponieśliśmy porażki. – Nie udały nam się prywatyzacja i reprywatyzacja – uważa ekonomista. – Spora część majątku nadal pozostaje w rękach państwa. Mamy niekompetentną, nieżyczliwą i biurokratyczną w podejściu administrację gospodarczą. Utrwalenia i wzmocnienia wymaga też rozwój przedsiębiorczości.

– Zbyt mało młodych ludzi, myśląc o swojej karierze, mówi o założeniu własnej firmy – mówi Olechowski. Wśród najważniejszych wyzwań, jakie stoją przed Polską, były minister wymienia poprawienie jakości funkcjonowania systemu administracyjnego, dokończenie modernizacji infrastruktury oraz przyspieszenie prywatyzacji. – Marzy mi się również, aby nasza narodowa, polska solidność była stawiana za wzór w Europie, a może i na świecie – dodaje polityk.

[link=http://www.rp.pl/artykul/314956.html]Wideokomentarz Aleksandry Fandrejewskiej[/link]

[ramka][b]Leszek Balcerowicz, minister finansów (1989-1991, 1997-2001)[/b]

Aby cokolwiek sensownie ocenić, należy sensownie porównać. Jednym punktem odniesienia dla oceny polskich przemian w ciągu ostatnich dwudziestu lat jest Polska z końca lat 80. Nie ma chyba wątpliwości, że z tej perspektywy nastąpiły u nas ogromne, pozytywne zmiany zarówno w sferze gospodarczej, jak i społecznej.

Tak na przykład spadła umieralność niemowląt, wzrosła przeciętna długość życia. Jeżeli ktoś ma wątpliwości co do postępu osiągniętego w Polsce, niech spojrzy, jak wygląda obecnie sytuacja w krajach, które się nie reformowały, jak na przykład Białoruś. Drugim punktem odniesienia są właśnie inne kraje postsocjalistyczne. Tutaj Polska także wypada dobrze. Na tle naszych sąsiadów, w latach 1989 – 2008 osiągnęliśmy jeden z największych przyrostów PKB.

Gdyby jednak udało nam się wprowadzić więcej reform: dla przykładu uzdrowić finanse publiczne, sprywatyzować więcej przedsiębiorstw, poprawić efektywność wymiaru sprawiedliwości, zreformować publiczne uniwersytety, itp., to osiągnęlibyśmy jeszcze więcej.

Te i inne, niezbędne z dzisiejszego punktu widzenia, reformy należy traktować jako zadanie do wykonania w demokratycznej Polsce, która może i powinna szybko doganiać Zachód. To właśnie reformy powinny być traktowane jako najważniejszy składnik pakietu antykryzysowego, o którym się tak wiele mówi. [/ramka]

[ramka][b]Janusz Lewandowski, minister przekształceń własnościowych (1991)[/b]

W minionym 20-leciu mniej było widzialnej ręki państwa, charakterystycznej dla 20-lecia międzywojennego (budowa Gdyni, COP), a więcej przedsiębiorczości i samorządności „na dole”. Ale odważny początek w postaci radykalnych reform z lat 1990- 1993 stabilizujących ramy makroekonomiczne i przywracających własność prywatną, miał udział w tym, że Polska wróciła na ścieżkę wzrostu szybciej, niż inne kraje postkomunistyczne. Nazywana w połowie lat 90. tygrysem naszego regionu, zaprzeczyła stereotypom „Polnische Wirtschaft”. Natomiast w przekroju 20-lecia, pomimo częstej zmiany rządów, osiągnęła najwyższą dynamikę wzrostu PKB w całym regionie, co odbiera wiarygodność licznym krytykom obranej drogi. Dziś, w godzinie próby, jaką jest światowy kryzys, zdrowe fundamenty gospodarki pozwalają się korzystnie wyróżnić na mapie Europy. Zaletą okazuje się to, co można nazwać pozytywnym zacofaniem, czyli mniejsza zależność od eksportu i tym samym recesyjnego otoczenia międzynarodowego oraz względny konserwatyzm sektora finansowego i tym samym jego mniejsze skażenie toksycznymi aktywami.

Cieniem na dorobku kładą się narastające biurokratyczne utrudnienia rozwoju prywatnej przedsiębiorczości, odzwierciedlone w niskiej pozycji Polski w rankingach wolności gospodarczej. Ale też słabość państwa w postaci niedołężnej administracji, niewydolnego wymiaru sprawiedliwości oraz niemocy w tworzeniu nowoczesnej infrastruktury transportowej. [/ramka]

[ramka][b]Marek Borowski minister finansów (1993-1994)[/b]

Szybko przestawiliśmy gospodarkę ze zorientowanej na blok RWPG na zorientowaną na Zachód. Eksport wzrósł kilkunastokrotnie, i to na wymagające rynki. Stworzyliśmy sprawne instytucje kontroli pieniądza i instytucji finansowych. Nie dopuściliśmy do szaleństw budżetowych. Kilkakrotnie zwiększyliśmy liczbę studentów. No i oczywiście wykonaliśmy ogromną pracę dostosowawczą, aby wejść do UE.