Piwo z czasów faraona

Odkrycia dokonano na stanowisku El Khokha koło Luksoru, na zachodnim brzegu Nilu. Zespołem badaczy z Uniwersytetu Waseda w Tokio kieruje prof. Jiro Kondo.

W regionie tym znajduje się słynna Dolina Królów z grobowcami faraonów, a obok niej w tak zwanej Dolinie Dostojników lokowano grobowce arystokracji, wysokich urzędników, wodzów, osobistości z otoczenia faraona. Właśnie w pobliżu tych stanowisk znajduje się cmentarzysko El Khokha. Japończycy rozpoczęli na nim wykopaliska w 2007 r.

Odkrycia tego grobowca badacze nie spodziewali się, ponieważ przygotowywali się do eksploracji zupełnie innego obiektu, oznaczonego roboczo jako TT47. Oczyszczali dziedziniec znajdujący się przed wejściem do tego obiektu. Już wcześniej ustalili, że pochodzi on z czasów faraona Amenhotepa III panującego w latach 1388–1351 p.n.e.

Tymczasem podczas tych wstępnych archeologicznych prac porządkowych natrafiono na zupełnie inny grobowiec. Po otworzeniu go okazało się, że jest on nietknięty przez rabusiów. Złożono w nim człowieka o imieniu Khonso Em Hem.

Według wstępnych ustaleń żył on ponad 3000 lat temu, w czasach XX dynastii (1186–1070 p.n.e.), w okresie tzw. ramesydów, gdy wielu faraonów nosiło imię Ramzes – na dziesięciu władców z tej dynastii dziewięciu nosiło to imię (Ramzes III–XI).

Napisy hieroglificzne głoszą, że pochowany w grobowcu Khonso Em Hem był „przełożonym piwowarów" – na razie jednak nie ustalono jeszcze na dworze którego władcy. Wiadomo jednak, że nadzorował wytwarzanie piwa używanego podczas obrzędów, między innymi ku czci bogini Mut.

– Odkrycie nienaruszonego grobowca egipskiego zawsze jest archeologicznym świętem. Jego ściany pokrywają malowidła ukazujące szczegóły codziennego życia w tej epoce, a także rytuały religijne. Odkryliśmy sceny przedstawiające zmarłego, jego żonę i dzieci. Jedna ze scen ukazuje Khonso Em Hem w otoczeniu rodziny, składającego ofiary bogom. Inna przedstawia zmarłego i jego małżonkę przed bogami Ozyrysem i Anubisem – zachwyca się prof. Jiro Kondo.

Grobowiec ma kształt litery T, składa się z głównej komory grobowej i dwóch mniejszych pomieszczeń. Prowadzi z niego przejście do jeszcze innego, niedokończonego, grobowca, przeznaczonego dla osoby o imieniu Hun (badacze jeszcze jej nie zidentyfikowali).

Najstarszy egipski zidentyfikowany browar pochodzi z Hierakonpolis na południu kraju i liczy ok. 3700 lat. Składa się z sześciu kadzi o łącznej pojemności 390 litrów. Młodszą o sto lat instalację warzelniczą odkrył w Tell el-Farcha zespół polskich archeologów pod kierunkiem prof. Krzysztofa Ciałowicza z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zrekonstruowała ją trójwymiarowo Karolina Rosińska-Balik z UJ. Składa się ona z trzech gniazd na kadzie i mierzy 3,4 × 4 m. Struktura ta przypomina w planie trójlistną koniczynę. Otaczał ją murek o wysokości 60 cm. Gniazda na kadzie oddzielone były niskimi, wąskimi ściankami. Do ustabilizowania samych kadzi służyła baza w postaci bryły glinianej otoczonej glinianym pierścieniem z wyraźną przerwą.

Tego typu rozwiązanie służyło wymuszeniu lepszej cyrkulacji powietrza, co pozwalało utrzymać stałą temperaturę. Najstarszym znanym dowodem wytwarzania piwa są gliniane tabliczki sumeryjskie sprzed ?6 tys. lat, pochodzące z terenu obecnego Iraku, przechowywane w paryskim Luwrze. Wyryto na nich postaci przygotowujące piwo z orkiszu (pszenica).

Także na Cyprze pozostałości małego browaru sprzed 3500 lat odkopali archeolodzy z Uniwersytetu w Manchesterze. W Kissonerga-Skalia koło Pafos odsłonili ruiny kamiennej komory szerokości dwóch metrów. Służyła do suszenia ziarna, słodowania i fermentowania słodu.