Wydatkowanie środków publicznych cechuje się pewnymi zasadami, których każdy zamawiający musi przestrzegać. Dwie najważniejsze z nich, z punktu widzenia niniejszego artykułu, to uzyskiwanie najlepszych efektów z poniesionych nakładów oraz optymalny dobór metod i środków służących osiągnięciu założonych celów. Przekładając te zasady na grunt zamówień publicznych, na zamawiającego zostaje nałożony obowiązek ustalenia takich kryteriów oceny ofert, które nie tylko pozwolą na realizację przedmiotu zamówienia, ale również celu dla którego to zamówienie jest przeprowadzane. Jednym z takich celów może i powinna być realizacja potrzeb zamawiającego w zgodzie z wymogami ochrony środowiska naturalnego. Skoro tak, to optymalną metodą na osiągnięcie tego celu może być ustalenie „zielonych" kryteriów oceny ofert.

Czytaj także: Dlaczego warto stosować zielone zamówienia publiczne

Polityka Zakupowa Państwa

Dokumentem, który może wpłynąć na bardziej powszechne stosowanie ekologicznych kryteriów oceny ofert w zamówieniach publicznych, może być Polityka Zakupowa Państwa. Zgodnie z opublikowanymi założeniami do tego strategicznego dokumentu jedną z naczelnych zasad polityki zakupowej ma być zasada preferencji dla rozwiązań innowacyjnych i ekologicznych. Zasada ta ma oznaczać, że planując i przygotowując zamówienia, zamawiający mają preferować produkty innowacyjne i ekologiczne, zmniejszające niekorzystne oddziaływanie na środowisko.

Natomiast, w części opisowej założeń do Polityki Zakupowej Państwa znajduje się uzasadnienie do korzystania z ekologicznych (zielonych) kryteriów oceny ofert – „wykorzystując swoją siłę nabywczą do zakupu towarów, usług i robót budowlanych, których wpływ na środowisko jest ograniczony, organy publiczne mogą w istotnym stopniu przyczynić się do realizacji celów w zakresie zrównoważonego rozwoju. Włączenie zielonych kryteriów do przetargów publicznych stanowić będzie zachętę do stopniowego przechodzenia w kierunku bardziej ekologicznych produktów i procesów. Będzie to impuls do podnoszenia jakości produktów i usług oraz samych procesów ich wytwarzania. Wymusi to także nowe podejście do zarządzania jakością w przedsiębiorstwie. Jednocześnie, zastosowanie kryterium kosztu w cyklu życia umożliwi osiąganie korzyści ekonomicznych przez zamawiającego". Autorzy dokumentu zwracają zatem dużą uwagę na dwie ważne kwestie – po pierwsze, „zielone" kryteria pozwalają na podnoszenie jakości produktów i usług, a po drugie koszt cyklu życia danego zamówienia, przy uwzględnieniu tych kryteriów, może być niższy.

Choć powszechnie podkreśla się, że ekologiczne kryteria oceny ofert przynoszą zdecydowanie więcej korzyści niż tradycyjne kryteria, to są niestety rzadko stosowane w krajowych zamówieniach.

Może wziąć przykład ze Szwecji?

Transport publiczny w Szwecji jest organizowany na szczeblu regionalnym przez 21 regionalnych zarządów transportu publicznego. Zarządy te tworzone są w granicach gminy, powiatu lub w połączeniu różnych jednostek administracyjnych. Odpowiedzialne są za kreowanie regionalnego transportu publicznego zapewniającego realizację celów komercyjnych oraz publicznych.

Z uwagi na swoje uwarunkowania zarządy transportu publicznego realizują lokalne zadania i cele wynikające w przyjętej w danym regionie strategii.

Istotne jest to, że zarząd transportu publicznego może organizować transport publiczny na różny sposób – samodzielnie może zapewnić odpowiednie środki transportu lub może zlecić wykonywanie tych usług innym podmiotom, na podstawie postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Umowy na świadczenie usług transportu publicznego zawierane są na okres od 5 do 10 lat.

Zgodnie ze szwedzkimi przepisami dotyczącymi zamówień publicznych, zamawiający winni brać pod uwagę aspekty środowiskowe oraz społeczne w zamówieniach publicznych, jeżeli przedmiot zamówienia to uzasadnia (§3 SFS 2007:1092). Mając to na uwadze, krajowy związek zarządów transportu publicznego podjął się rozwinięcia i ustalenia wspólnych dla wszystkich zamawiających z tego sektora, standardów dotyczących zamówień na usługi transportu publicznego. W dokumencie zwanym „Buss 2014", szczególny nacisk położono właśnie na kryteria środowiskowe. Co ciekawe, w tworzenie tego dokumentu zaangażowani byli wszyscy zainteresowani uczestnicy rynku zamówień publicznych – nie tylko zarządy transportu publicznego, ale również producenci autobusów czy podmioty oferujące usługi transportu publicznego.

Wyznaczone zostały trzy ambitne cele dotyczące użytkowania autobusów napędzanych odnawialnymi źródłami energii – 30 proc. (minimum), 50 proc. (podstawowy) i 70 proc. (rozszerzony). Im wyższy zatem będzie udział przyjaznych środowisku autobusów w całej usłudze, tym więcej można będzie uzyskać punktów w danym przetargu. W ostatnich latach nastąpił bowiem w Szwecji znaczący wzrostu udziału paliw z odnawialnych źródeł energii, m.in. chodzi o biodiesel, biogaz i etanol. Ostatecznym celem postawionym przez krajowy związek zarządów transportu publicznego jest co najmniej 90 proc. udział pojazdów napędzanych odnawialnymi źródłami energii w usługach transportu publicznego w całej Szwecji do 2020 roku.

Przykład Skanii

Interesującym, z praktycznego punktu widzenia, jest przykład Skanii, gdzie w sposób w zasadzie modelowy wykorzystano kryteria ekologiczne do usług transportu publicznego. Skania jest dosyć dużym regionem Szwecji, z gęstym systemem transportu publicznego, który jest obsługiwany przez ok. 30 różnych usługodawców.

Z uwagi na naturalne źródła w Skanii, władze regionu jeszcze przed 2010 rokiem uznały, że zamówienia publiczne mogą zostać wykorzystane strategicznie do wypromowania i rozwinięcia regionalnego rynku biogazu (w regionie Skanii produkuje się najwięcej biogazu w całej Szwecji) oraz do szerszego korzystania z dobrodziejstw odnawialnych źródeł energii. Stąd też zdecydowana część autobusów transportu publicznego była i jest napędzana biogazem. Skoro bowiem można było uzyskać dodatkowe punkty za zaoferowanie taboru napędzanego biogazem, to usługodawcy chętnie z tego korzystali.

W ramach przetargu na świadczenie usług transportu publicznego władze Skanii korzystały z takich kryteriów jak np. rodzaj paliwa, emisja spalin, wiek pojazdu, konstrukcja pojazdu (wymagania z Buss 2014), zaimplementowana polityka środowiskowa, inne ważne aspekty ekologiczne, koszty pracy, jakość świadczonych usług oraz poziom waloryzacji cen. Przy czym, kryteria ekologiczne stanowiły ponad 30 proc. możliwych do uzyskania punktów.

Władze regionu postawiły jeszcze bardziej ambitny cel niż wynika to z dokumentu Buss 2014 – do 2020 roku wszystkie autobusy transportu publicznego mają być napędzane w sposób ekologiczny. Co ciekawe, pomimo ogromnej produkcji biogazu w tamtym regionie, władze Skanii postulują stopniowe przechodzenie wyłącznie z biogazu na bardziej zdywersyfikowane źródła ekologicznego napędzania pojazdów.

Z najbardziej aktualnych informacji wynika, że władze regionu Skanii chcą przejść z punktowania ekologicznej realizacji usług transportu publicznego na wymaganie obowiązkowe – 100 proc. autobusów ma być zasilane odnawialnymi źródłami energii. To pokazuje, że zakorzenienie i umocnienie w świadomości publicznej możliwości oferowania „zielonych" metod prowadzi do ustandaryzowania ich jako jedyne pożądane rozwiązanie.

Wniosek

Przykład Szwecji i regionu Skanii pokazuje, że zamawiający powinni współdziałać z innymi uczestnikami rynku zamówień publicznych w zakresie realizacji celów środowiskowych. Odgórne narzucanie, bez wcześniejszego utrwalenia w świadomości wykonawców możliwości oferowanie rozwiązań bardziej przyjaznych środowisku, może napotkać na opór ze strony poszczególnych uczestników rynku. Coś, za co początkowo przyznaje się tylko dodatkowe punkty w przetargu, za kilka lat powinno stać się normą i podstawowym warunkiem realizacji danego przedmiotu zamówienia.

Pierwszy odcinek z cyklu „Zielone zamówienia publiczne" opublikowaliśmy 19 lutego. Drugi odcinek – 5 marca. Dzisiejszy artykuł kończy cykl.

Mateusz Brzeziński, associate w praktyce Infrastruktury  i Energetyki w kancelarii Domański Zakrzewski Palinka