1 stycznia 2019 r. prawa miejskie uzyskują Koszyce w pow. proszowickim w Małopolsce, Lubowidz na północnym Mazowszu, Wielbark w pow. szczycieńskim na Mazurach oraz trzy miasta w woj. świętokrzyskim, a historycznie patrząc w Małopolsce: Pierzchnica w pow. kieleckim, Szydłów w pow. staszowskim oraz Nowa Słupia u podnóża Łysogór. Dzięki temu liczba miast w Polsce wzrośnie do 936.

Wskrzeszanie miast

Na rynku w Nowej Słupi rozpoczyna się szlak królewski na Święty Krzyż. Każdego roku obok kamiennego pielgrzyma, który ponoć przesuwa się co roku o ziarenko piasku w kierunku stojącego na szczycie klasztoru, przechodzą tysiące wycieczek i pielgrzymek. Miasteczko liczy ok. 1200 mieszkańców, a cała gmina 9 tys. Włodzimierz Zaręba, zastępca wójta, a od 1 stycznia burmistrza, pytany, po co miejscowości prawa miejskie, mówi „Rz": – Chcemy wreszcie skończyć z dekretem cara.

Nowa Słupia prawa miejskie uzyskała w głębokim średniowieczu (przyjmuje się 1266 r.), ale utraciła je w 1869 r. na skutek carskich szykan za udział w powstaniu styczniowym. Podobne sankcje spotkały leżące nad Wisłą Koszyce, ale też pobliski Szydłów, przez wieki miasto królewskie z licznymi zabytkami, w tym synagogą i zamkiem królewskim z XIV w.

Noworoczne zmiany na mapie administracyjnej Polski zawierają też kilkanaście przesunięć granic między gminami, zwykle na korzyść sąsiednich miast.

I tak, do Rzeszowa, miasta na prawach powiatu, włączone zostaną: Miłocin z gminy Głogów Małopolski oraz Matysówka z gminy Tyczyn, o łącznej powierzchni ponad 600 ha. To nie pierwsze rozszerzenie tego miasta, które ma stworzyć z niego metropolię Podkarpacia.

W takich zmianach (a jest ich więcej, np. Opoczno przyłączy 223 ha ze wsi Januszewicze) chodzi nie tylko o „łatwe" zwiększenie liczby mieszkańców, ale też tereny pod inwestycje, budownictwo. Budzą one oczywiście także opór części mieszkańców przesuwanych miejscowości i zmniejszanych gmin, które z liczebnością tracą też dochody i siłę przebicia w lokalnej polityce. Prawo wymaga jednak przeprowadzenia przynajmniej konsultacji z mieszkańcami. Czasem są to referenda lokalne.

Ekspansja i opór

Zmiany nie mogą być, jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w związku z poprzednimi sporami na tle podobnych modyfikacji, robione w ostatniej chwili. Zarówno gdy chodzi o ich wprowadzenie, jak i wycofywanie się z nich, co ze względu na emocje czasem się zdarza. W każdym razie decyzja o zmianach należy do rządu, jest podejmowana w połowie roku i obowiązuje od 1 stycznia następnego roku.

Takich emocji nie budzi nadawanie statusu miasta, zwłaszcza gdy zostaje w gminie, tylko już nie wiejskiej, ale miejsko-wiejskiej.

Jeśli chodzi o formalne wymogi, to aby miejscowość uzyskała prawa miejskie, musi mieć miejski układ architektoniczny, większość mieszkańców utrzymywać się winna z działalności pozarolniczej, a do niedawna wymagano, aby liczyła przynajmniej ok. 2 tys. mieszkańców. Przed rokiem dla Wiślicy uczyniono wyjątek – została miastem, licząc 502 mieszkańców. Ale to szczególne miasto, ponoć wręcz starożytne.

W nowym roku ma być też ok. 70 zmian w nazwach miejscowości, zwykle niewielkich, kosmetycznych. Tu widać stabilizację, bo w poprzednich latach było ich dużo więcej.