Na pierwszej sesji rady trzeba wybrać przewodniczącego i jego zastępców

Pierwszą sesję nowo wybranej rady zwołuje komisarz wyborczy (nastąpi to do 23 listopada). Do czasu wyboru przewodniczącego, prowadzi ją najstarszy wiekiem radny obecny na sesji – art. 20 ust. 2 i ust. 2c ustawy o samorządzie gminnym (dalej u.s.g.).

Wymagania dotyczące głosowania

Rada gminy wybiera ze swego grona przewodniczącego i 1-3 wiceprzewodniczących (art. 19 ust. 1 u.s.g.). O tym ilu dokładnie powinno być wiceprzewodniczących rady rozstrzyga z reguły statut gminy. Nie można wybrać więcej niż 3 wiceprzewodniczących i nie można nie wybrać żadnego. Wybory przewodniczącego i wiceprzewodniczących powinny odbyć się na pierwszej sesji nowo wybranej rady gminy, po złożeniu ślubowania przez radnych obecnych na sesji.

Czytaj także: Rada zachowuje kompetencje do upływu kadencji

Przewodniczący i wiceprzewodniczący są wybierani bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Przyjmuje się, że pojęcie „bezwzględna większość głosów" powinno być rozumiane jako uzyskanie co najmniej o jeden głos więcej od sumy pozostałych ważnie oddanych głosów, czyli głosów przeciwnych i wstrzymujących (por. m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 11 maja 2011 r., sygn. II SA/Po 188/11, LEX nr 795690).

Może przy tym powstać wątpliwość czy radny kandydujący na przewodniczącego (wiceprzewodniczącego) rady może brać udział w głosowaniu dotyczącym jego wyboru. Zagadnienie to jest rozbieżnie rozstrzygane w orzecznictwie. Zgodnie z art. 25 ust. 8 u.s.g. rada gminy przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego (w tym funkcję przewodniczącego albo wiceprzewodniczącego rady gminy).

W art. 25a u.s.g. zastrzeżono, że radny nie może brać udziału w głosowaniu, które dotyczy jego interesu prawnego. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 stycznia 2010 r. (sygn. II OSK 1865/09, LEX nr 560892) przyjęto, że art. 19 ust. 1 u.s.g. stanowi podstawę do uznania interesu radnego w zostaniu wybranym przewodniczącym rady za interes prawny, gdyż przesądza o biernym prawie wyborczym radnego.

Głosowanie w sprawie wyboru przewodniczącego rady dotyczy także interesu prawnego kandydata na to stanowisko o charakterze majątkowym. Oznacza to, że radny nie może brać udziału w głosowaniu nad swoim wyborem. Odmienny pogląd wyrażono jednak w wyroku WSA w Warszawie z 30 czerwca 2011 r. (sygn. II SA/Wa 486/11, LEX nr 1086882), zgodnie z którym wzięcie przez radnego udziału w głosowaniu nad własną kandydaturą na przewodniczącego nie narusza art. 25a u.s.g. W wyroku tym zwrócono uwagę, że podejmowanie uchwały o wyborze przewodniczącego nie jest związane ze sprawami majątkowymi radnego kandydującego na to stanowisko, a uczestniczenie w głosowaniu nie powoduje zjawisk korupcyjnych.

Warunek tajności głosowania jest zachowany, jeżeli każdy radny głosuje w sposób uniemożliwiający innym osobom identyfikację treści głosowania z jego osobą (wyrok NSA w Warszawie z 22 listopada 1990 r., sygn. II SA 597/90, LEX nr 1688230).

Przewodniczący (wiceprzewodniczący) będzie pełnić swoją funkcję do końca kadencji rady, chyba, że wcześniej nastąpi jego odwołanie albo rezygnacja, przyjęta przez radę gminy.

Przykład:

Załóżmy, że radni nie będą zadowoleni z wykonywania obowiązków przez przewodniczącego (wiceprzewodniczącego) rady gminy. W takim przypadku będą mogli go odwołać, ale potrzebny będzie do tego wniosek co najmniej 1/4 ustawowego składu rady. Również odwołanie musi być uchwalone bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Przewodniczący (wiceprzewodniczący) może także sam zrezygnować z tej funkcji. W takim przypadku rada powinna podjąć uchwałę w sprawie przyjęcia jego rezygnacji (już zwykłą większością głosów, w głosowaniu jawnym – por. art. 14 ust. 1 u.s.g.), nie później niż w ciągu miesiąca od złożenia rezygnacji. Niepodjęcie przez radę uchwały w sprawie przyjęcia rezygnacji w tym terminie będzie równoznaczne z przyjęciem rezygnacji, z upływem ostatniego dnia miesiąca, w którym powinna zostać podjęta uchwała. W przypadku:

? odwołania (przyjęcia rezygnacji) przewodniczącego i wiceprzewodniczących oraz

? niewybrania na ich miejsce innych radnych do pełnienia tych funkcji, w terminie 30 dni od dnia odwołania (przyjęcia rezygnacji)

wojewoda zwoła sesję rady w celu wyboru przewodniczącego, na dzień przypadający w ciągu 7 dni po upływie wskazanych wyżej 30 dni. Do czasu wyboru przewodniczącego sesję poprowadzi najstarszy wiekiem radny obecny na tej sesji, który wyraził zgodę na jej prowadzenie.

Organizowanie prac rady

W myśl art. 19 ust. 2 u.s.g. zadaniem przewodniczącego jest organizowanie pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w wyroku NSA z 1 sierpnia 2018 r. (sygn. II OSK 1362/18, LEX nr 2535249) przez „organizowanie prac rady" należy rozumieć wiele czynności, głównie o charakterze materialno-technicznym, takich jak przygotowywanie projektu sesji, zawiadomienie radnych o miejscu, terminie sesji oraz porządku obrad, przygotowanie dla radnych stosownych dokumentów i innych materiałów, czy odbieranie skarg lub wniosków kierowanych do rady.

Zasadą jest, że rada gminy obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego w miarę potrzeby, ale nie rzadziej niż raz na kwartał (sesje zwyczajne). Do zawiadomienia o zwołaniu sesji trzeba dołączyć porządek obrad wraz z projektami uchwał (por. art. 20 ust. 1-1a u.s.g.).

Przewodniczący będzie musiał także:

? na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta) lub co najmniej 1/4 ustawowego składu rady gminy – zwołać sesję na dzień przypadający w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku (sesje nadzwyczajne),

? na wniosek wójta – wprowadzić do porządku obrad najbliższej sesji rady projekt uchwały, jeżeli wpłynął on do rady co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji, a także

? na wniosek klubu radnych –wprowadzić do porządku obrad najbliższej sesji projekt uchwały, zgłoszony przez klub, jeżeli wpłynął on do rady co najmniej 7 dni przed dniem rozpoczęcia sesji, przy czym w tym trybie każdy klub może zgłosić tylko jeden projekt uchwały na każdą kolejną sesję rady (por. art. 20 ust. 3-6 u.s.g.).

Od kadencji rady gminy wybranej w ostatnich wyborach, przewodniczący, w związku z realizacją swoich obowiązków, będzie mógł wydawać polecenia służbowe pracownikom urzędu gminy wykonującym zadania organizacyjne, prawne oraz inne zadania związane z funkcjonowaniem rady gminy, komisji i radnych. W tym przypadku przewodniczący będzie wykonywać uprawnienia zwierzchnika służbowego w stosunku do powyższych pracowników (art. 21a u.s.g.). Przed dodaniem tego przepisu, tylko wójt, jako organ wykonawczy gminy i jednocześnie zwierzchnik służbowy wszystkich pracowników urzędu gminy, miał prawo decydowania o zakresie obowiązków tych pracowników i wydawania im wiążących poleceń związanych z zakresem ich zadań (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z 28 czerwca 2012 r., znak NK-N 11.4131. 486.2012.AS2, LEX nr 1168572).

Uprawnienia wiceprzewodniczącego

Przewodniczący może wyznaczyć do wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego. W razie nieobecności przewodniczącego i niewyznaczenia wiceprzewodniczącego, zadania przewodniczącego wykonuje wiceprzewodniczący najstarszy wiekiem. W wyroku WSA w Krakowie z 20 czerwca 2017 r. (sygn. III SA/Kr 382/17, LEX nr 2309796) zwrócono uwagę, że przyczyny nieobecności przewodniczącego mogą być różne. Mogą mieć charakter obiektywny (siła wyższa, śmierć przewodniczącego) bądź subiektywny (zawiniona przez przewodniczącego nieobecność). Za nieobecność nie można jednak uznać np. krótkotrwałego braku kontaktu. Nieobecność musi być stanem na tyle trwałym, że uniemożliwia podjęcie przez przewodniczącego czynności zmierzających do zwołania nadzwyczajnej sesji rady.

Jeśli przewodniczący byłby nieobecny w ciągu 7 dni od daty wpływu kompletnego wniosku o zwołanie nadzwyczajnej sesji rady, to – bez względu na przyczynę tego stanu rzeczy – jego zadania powinien wykonywać wiceprzewodniczący. W przypadku, gdy rada gminy ma tylko jednego wiceprzewodniczącego, to – bez względu na to, czy został on wyznaczony do przejęcia zadań – podczas nieobecności przewodniczącego, wykonuje jego kompetencje (wyrok NSA z 7 sierpnia 2013 r., sygn. II OSK 1458/13, LEX nr 1403031).

Oświadczenia, interpelacje, zawiadomienia

Przewodniczący i wiceprzewodniczący rady, podobnie jak pozostali radni, składają oświadczenia majątkowe. Pierwsze oświadczenie trzeba złożyć w ciągu 30 dni od ślubowania. Radni składają oświadczenia przewodniczącemu rady gminy, a przewodniczący składa je wojewodzie (por. art. 24h u.s.g.).

Radnym wybranym w ostatnich wyborach będą przysługiwać szersze uprawnienia kontrolne niż ich poprzednikom. Zgodnie z art. 24 ust. 3-6 u.s.g. w sprawach dotyczących gminy mogą oni kierować interpelacje i zapytania do wójta. Interpelacja będą dotyczyć spraw o istotnym znaczeniu dla gminy, a zapytania będą składane w sprawach aktualnych problemów gminy, a także w celu uzyskania informacji o konkretnym stanie faktycznym. Interpelacje i zapytania będą składane na piśmie do przewodniczącego rady, który przekaże je niezwłocznie wójtowi. Wójt, lub osoba przez niego wyznaczona, musi udzielić odpowiedzi na piśmie, w terminie 14 dni od otrzymania interpelacji lub zapytania.

Należy także pamiętać, że w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu zadań i kompetencji wójta (np. niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej powyżej 30 dni) oraz przejęcia tych zadań i kompetencji przez zastępcę, a w gminach, w których powołano więcej niż jednego zastępcę – przez pierwszego zastępcę, na przewodniczącym rady gminy ciąży obowiązek zawiadomienia o tym, pisemnie, wojewody. Przewodniczący ma na zawiadomienie 48 godzin od powzięcia wiadomości o zaistnieniu tych okoliczności (por. art. 28g u.s.g.).

Podstawa prawna: art. 18a-20, art. 21a, art. 24, art. 24h, art. 25a, art. 28aa, art. 28g ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2018 r. poz. 994 ze zm.)

art. 1, art. 15 ustawy z 11 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu zwiększenia udziału obywateli w procesie wybierania, funkcjonowania i kontrolowania niektórych organów publicznych. (DzU z 2018 r. poz. 130 ze zm.)

Przeprowadzenie wyborów w trzech krokach

Najpierw trzeba wybrać przewodniczącego, a następnie wiceprzewodniczących. Procedura wyborcza obejmuje kilka etapów:

krok 1. zgłoszenie kandydatów (należy przyjąć, że może zrobić to każdy radny), przygotowanie kart do głosowania, wybór komisji skrutacyjnej,

krok 2. oddanie głosów na kandydatów i ogłoszenie wyników przez komisję skrutacyjną – to wynik głosowania decyduje o wyborze przewodniczącego (wiceprzewodniczącego),

krok 3. uzewnętrznienie aktu wyboru w formie uchwały rady gminy, stwierdzającej wybór na daną funkcję, przy czym taka uchwała ma tylko deklaratoryjny charakter (por. wyrok NSA w Warszawie z 31 sierpnia 2000 r., sygn. II SA 762/00, LEX nr 54151).

Przykład

Załóżmy, że w wyborach na wiceprzewodniczącego rady gminy jeden z kandydatów uzyska wymaganą większość głosów, co zostanie stwierdzone protokołem komisji skrutacyjnej. Gdyby na tej samej sesji rady nie sporządzono uchwały rady gminy stwierdzającej wybór tego wiceprzewodniczącego, to brak uchwały – mającej tylko deklaratoryjny charakter – nie spowoduje unieważnienia aktu wyboru. W takiej sytuacji nie będzie podstaw do ponowienia całej procedury wyborczej. Trzeba tylko, w możliwie najkrótszym terminie, sporządzić brakującą uchwałę rady gminy, która zostanie przedłożona przez wójta organowi nadzoru (wojewodzie).

Ograniczenia przewodniczącego

Osoba pełniąca funkcję przewodniczącego (wiceprzewodniczącego) rady gminy nie może wejść w skład: