Służba cywilna: konsekwencje odwołania ze stanowiska

Pracownik zatrudniony na podstawie powołania może być w każdym czasie - niezwłocznie lub w określonym terminie – odwołany ze stanowiska przez organ, który go powołał. Tak stanowi art.70 §1 kodeksu pracy (dalej kp), który to przepis ma także zastosowanie do osób powołanych na wyższe stanowiska w służbie cywilnej >patrz ramka. Zgodnie, bowiem z art. 53a ust.5 ustawy o służbie cywilnej (dalej usc) powołanie na takie stanowisko jest równoznaczne z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie powołania, w rozumieniu przepisów kodeksu pracy.

Czytaj także: Służba cywilna: kiedy można odwołać urzędnika z wyższego stanowiska

Odwołanie ze stanowiska jest przy tym, co do zasady, równoznaczne:

- z wypowiedzeniem umowy o pracę lub

- z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli nastąpiło z przyczyn, o których mowa w art. 52 lub 53 kp.

Tylko w tym drugim przypadku rozwiązanie stosunku pracy następuje z dnia na dzień. W pierwszym – stosunek odwołanego przez jakiś czas trwa nadal, co oznacza, że w tym okresie przysługują mu określone uprawnienia a pracodawca może realizować wobec niego niektóre ze swoich uprawnień władczych.

Ważne

Akt odwołania ze stanowiska nie prowadzi do zmiany rodzaju zatrudnienia. Oznacza to, że pracownik do momentu rozwiązania więzi prawnej pozostaje zatrudniony na podstawie powołania, a nie umowy o pracę (wyrok SN z 20 czerwca 2018 r. I PK 80/17).

Okres równy okresowi wypowiedzenia

W przypadku, odwołania równoznacznego z wypowiedzeniem umowy o pracę do rozwiązania stosunku pracy z powołania dochodzi, zatem dopiero po okresie analogicznym do okresu wypowiedzenia. Wówczas osoba, która przed powołaniem była zatrudniona w służbie cywilnej i na okres sprawowania wyższego stanowiska w tej służbie dostała urlop bezpłatny kontynuuje zawieszony w czasie tego urlopu stosunek pracy, a osoba, która na wyższe stanowisko trafiła spoza tej służby z reguły z niej odchodzi (choć pod pewnymi warunkami i ona może zostać w urzędzie).

W związku z tym, że zasady dotyczące rozwiązania za wypowiedzeniem umowy o pracę na czas nieokreślony obowiązują także organ powołujący, ma on obowiązek zachowania przy odwołaniu odpowiedniej długości okresu wypowiedzenia, który powinien kończyć się w sobotę lub w ostatnim dniu miesiąca (art. 30 § 2 1 kp).

Należy jednak pamiętać, że w razie odwołania pracownika w okresie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy bieg wypowiedzenia rozpoczyna się po upływie tego okresu, a jeśli upłynęły już okresy ochronne z art. 53 § 1 i 2 kp, organ, który pracownika powołał, może rozwiązać z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia. W przypadku natomiast odwołania pracownicy w ciąży, organ odwołujący jest obowiązany zapewnić jej inną pracę, odpowiednią ze względu na jej kwalifikacje zawodowe, przy czym przez okres równy okresowi wypowiedzenia ma ona prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem. Jeżeli jednak pracownica nie wyrazi zgody na podjęcie innej pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu z upływem okresu równego okresowi wypowiedzenia, którego bieg rozpoczyna się od dnia zaproponowania na piśmie innej pracy. Tę zasadę stosuje się odpowiednio w razie odwołania pracownika, któremu brakuje nie więcej niż dwa lata do nabycia prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Skrócenie okresu rozwiązania stosunku pracy

Warto dodać, że po odwołaniu pracownika ze stanowiska z konsekwencjami w zakresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn wskazanych w art.  361 § 1 kp (upadłość, likwidacja zakładu pracy, zmniejszenie zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy) pracodawca może skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia (a tym samym skrócić okres zatrudnienia osoby odwołanej ze stanowiska), najwyżej jednak do jednego miesiąca. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia.

Możliwość zastosowania art. 361 § 1 kp do pracowników powołanych, potwierdza art. 69 kp. Zgodnie z nim, jeżeli przepisy kp dotyczące powołania nie stanowią inaczej, do stosunku pracy na podstawie powołania stosuje się przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony, z wyłączeniem przepisów regulujących:

- tryb postępowania przy rozwiązywaniu umów o pracę;

- rozpatrywanie sporów ze stosunku pracy w części dotyczącej orzekania o bezskuteczności wypowiedzeń i o przywracaniu do pracy.

O tym, czy zachodzą przyczyny określone w art. 361 § 1 kp, decyduje samodzielnie pracodawca.

Należy się wynagrodzenie

Za okres od odwołania do rozwiązania stosunku pracy pracownikowi należy się wynagrodzenie w wysokości obowiązującej przed odwołaniem. Będzie tak zarówno w przypadku nieświadczenia przez niego pracy w tym okresie w ogóle lub świadczenia innej, gorzej płatnej. Zgodnie, bowiem z art. 71 kp na wniosek lub za zgodą pracownika pracodawca może zatrudnić go w okresie wypowiedzenia przy innej pracy, odpowiedniej ze względu na jego kwalifikacje zawodowe, a po upływie okresu wypowiedzenia zatrudnić na uzgodnionych przez strony warunkach pracy i płacy.

Pracownik odwołany, który co do zasady nie ma obowiązku świadczenia pracy w okresie równym okresowi wypowiedzenia u pracodawcy, który go odwołał może też zdecydować się na podjęcie pracy na rzecz innego podmiotu. I nie będzie miało to wypływu na jego prawo do wynagrodzenia przysługującego od zakładu pracy za ten okres (wyrok SA w Gdańsku z 15 listopada 1991 r. III APr 96/91, OSA 1992 nr 5, poz. 31, str. 43).

Nie tylko płaca zasadnicza

Wynagrodzenie, jakie należy się odwołanemu pracownikowi należy przy tym rozumieć w sposób szeroki, obejmujący różne składniki, nawet zmienne i okresowe, jeśli są możliwe do ustalenia. To, że w tym wypadku nie chodzi tylko o płacę zasadniczą potwierdza wyrok SN z 7 marca 2001 r. (I PKN 297/00, OSNAPiUS 2002 nr 23, poz. 572). Zgodnie z nim, pracownik odwołany ze stanowiska do czasu rozwiązania stosunku pracy ma prawo do wynagrodzenia przysługującego mu przed odwołaniem (art. 70 § 2 kp). Wynagrodzenie to obejmuje również premię, gdyż w tym przypadku art. 81 § 1 kp nie ma zastosowania.

W wysokości przed odwołaniem

Sąd Najwyższy w wyroku z 27 stycznia 2004 r. (I PK 282/03, OSNAPiUS 2004 nr 24, poz. 413,) dokonując wykładni sformułowania „prawo do wynagrodzenia w wysokości przysługującej przed odwołaniem" uznał, że przy ustalaniu wysokości tego wynagrodzenia nie uwzględnia się zmian następujących po dniu odwołania. Zdaniem SN, gdyby ustawodawca chciał, aby przy obliczaniu rozważanego wynagrodzenia uwzględniać zmiany następujące po dniu odwołania, to użyłby np. zwrotu „prawo do wynagrodzenia na dotychczasowych zasadach", a gdyby miała to być gwarancja nieumniejszenia wynagrodzenia z równoczesnym uprawnieniem do wynagrodzenia wyższego w przypadku idących w tym kierunku zmian po dniu odwołania, to zastosowałby np. zwrot „prawo do wynagrodzenia w wysokości nie niższej od dotychczasowej" (por. np. art. 183d lub 471 kp). Wynika stąd, że w świetle art. 70 § 2 zdanie drugie kp zmiana regulaminu wynagradzania po dniu odwołania pracownika ze stanowiska, nie uprawnia go do otrzymania wynagrodzenia za okres wypowiedzenia w wysokości wyższej od przysługującej przed odwołaniem. Z drugiej jednak strony, także zmiana regulaminu na niekorzyść odwołanego pracownika nie może spowodować zmniejszenia jego wynagrodzenia.

Ekwiwalent i odprawy

Niezależnie od wynagrodzenia za okres równy okresowi wypowiedzenia pracownikowi odwołanemu przysługiwać będą inne świadczenia majątkowe związane z zakończonym stosunkiem pracy takie jak np. ekwiwalent za niewykorzystany urlop, odprawa emerytalna (rentowa) czy odprawa z ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. DzU z 2016 r. poz. 1474 ze zm.). Pogląd, że przepisy tej ustawy stosuje się do stosunków pracy z powołania jest już, bowiem ugruntowany w  orzecznictwie (por. wyrok SN z 23 lipca 2009 r. II PK 30/09; uchwała SN z 24 stycznia 1992 r., I PZP 5/92). W wyroku z 23 lipca 2009 r. SN podkreślił też, iż pracodawca nie może uwolnić się od obowiązku wypłaty odprawy przez stwierdzenie, że do odwołania doszło bez żadnej przyczyny. W takiej sytuacji na pracodawcę przechodzi ciężar dowodu w zakresie przyczyny odwołania, która wyłącza prawo do świadczeń pracowniczych. ?

Kto na wyższym stanowisku

Wyższymi stanowiskami w służbie cywilnej są stanowiska:

- dyrektora generalnego urzędu;

- kierującego departamentem lub komórką równorzędną w: Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędzie ministra, urzędzie obsługującym przewodniczącego komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, urzędzie centralnego organu administracji rządowej oraz kierującego wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim, a także zastępcy tych osób;

- wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy;