W art. 9 kodeksu postępowania administracyjnego (dalej k.p.a.) przyjęto, że organy administracji publicznej mają obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania. Organ powinien czuwać nad tym, aby strony oraz inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa, i w tym celu udzielać im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek.
Zasada ogólna
Jest to jedna z zasad ogólnych k.p.a. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 17 stycznia 1990 r. (I SA 28/89, ONSA 1990/2-3/30) podkreślono, że w świetle tego przepisu organ, dla uzasadnienia swoich działań i rozstrzygnięć, nie może powoływać się na to, że nieznajomość prawa szkodzi. Strona ma prawo przyjąć udzieloną jej informację jako zgodną z prawdą, kierując się zasadą zaufania do władzy publicznej. Powoduje to, że udowodnione naruszenie obowiązku informacyjnego wobec strony jest wystarczającą podstawą do uchylenia decyzji, nawet jeżeli ta decyzja formalnie odpowiada prawu materialnemu.
Przykład:
Załóżmy, że organ prowadzący postępowanie udzieli stronie błędnych informacji mających znaczenie dla załatwienia sprawy albo odmówi udzielenia informacji. Naruszy w ten sposób art. 9 k.p.a. (por. wyrok NSA w Gdańsku z 3 grudnia 1999 r., sygn. I SA/Gd 1627/97, LEX nr 40161). Jak zwrócono uwagę w wyroku NSA z 3 lutego 2011 r. (sygn. II GSK 41/10, LEX nr 1071133), udowodnienie przez stronę naruszenia przez organ obowiązku informowania nie jest ograniczone do wykazania tego faktu poprzez przedstawienie pisemnej informacji organu. Zastosowanie mają w tym zakresie ogólne zasady dowodzenia określone w k.p.a. W razie udowodnionego naruszenia obowiązku informacyjnego wobec strony, będzie to stanowić podstawą do uchylenia decyzji. Taka sytuacja będzie mieć miejsce zwłaszcza wtedy, gdy z okoliczności sprawy będzie wynikać, że to właśnie błędna informacja lub jej brak spowodowały zachowanie strony przynoszące niekorzystne dla niej skutki.
W postępowaniu podatkowym zastosowanie ma art. 121 § 2 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa. Zgodnie z tym przepisem organy podatkowe mają obowiązek udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem prowadzonego postępowania.
Wyjaśnienia organu
Organ udziela wyjaśnień z mocy prawa. Podkreśla się, że nie powinien ograniczać się do zacytowania przepisów, ale powinien podać także wyjaśnienia dotyczące ich treści (por. np. wyrok NSA z 1 lutego 2011 r., sygn. II OSK 230/10, LEX nr 965211). Wyjaśnienia organu powinny być sformułowane w taki sposób, aby adresat zrozumiał ich treść (por. np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 17 stycznia 2018 r., sygn. VII SA/Wa 52/17, LEX nr 2463042).
