18 portretowych pasteli pochodzi ze słynnej Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz”, którą artysta założył w 1925 roku, gdy miał problemy finansowe. W jej regulaminie zastrzegał „Wykluczona absolutnie jest wszelka krytyka ze strony klienta. Portret może się klientowi nie podobać, ale firma nie może dopuścić do najskromniejszych nawet uwag, bez swojego specjalnego upoważnienia. Gdyby firma pozwoliła sobie na ten luksus: wysłuchiwania zdań klientów, musiałaby już dawno zwariować".

Niemniej starał się sprostać życzeniom klientów, szczególnie w typie A, zwanym przez niego „wylizanym”, czyli najbardziej realistycznym. Oddawał jednak nie tylko wygląd, ale także charakter i stany psychiczne portretowanych postaci.

Inne typy portretu traktował jako możliwość różnorodnych eksperymentów. Portrety typu B zbliżały się do karykatury lub wizerunków demonicznych kobiet.

Typ C był bezcenny, bo najbliższy ideałowi Czystej Formy Witkacego, czyli sztuce wyrażającej swobodne fantazje twórcy, podsycane używkami i narkotykami. Łączył deformację z abstrakcją, odchodził od realności i podążał za Tajemnicą Istnienia. Zbliżenie do Czystej Formy Witkacy sygnował staranie w ułamkach – 1/2 lub 1/4. Te eksperymenty nie były na sprzedaż.

W opisach, które dodawał do portretów, artysta szczegółowo oznaczał, czy zażywał substancji psychoaktywnych, czy też eksperymentował bez ich udziału.

Do znacznie mniej znanych malarskich prac Witkacego należą „Kompozycje astronomiczne”, chociaż to równie fascynujące dzieła. Jak wspominała jego żona Jadwiga „Znał doskonale astronomię, była to jedna z jego - zapoczątkowanej we wczesnej młodości - pasji i potrafił długo opowiadać o zjawiskach niebieskich.”
Dużą grupę malarskich fantazji na temat astronomii stworzył w latach 1917-1918 w Petersburgu, gdzie stacjonował jako oficer armii rosyjskiej. W pobliżu znajdowało się obserwatorium astronomiczne w Pułkowie, wykonujące pionierskie fotografie kosmosu, m.in. uwieczniono tam rozbłysk nowej gwiazdy w gwiazdozbiorze Auriga, Pastel Witkacego „Nova Auriga”, prezentowany na wystawie w Muzeum Literatury jest malarską interpretacją tego zjawiska.

Druga pokazana astronomiczna kompozycja: „Antares w Skorpionie” symbolicznie odwołuje się do najjaśniejszej gwiazdy konstelacji Skorpiona,

Ekspozycję dopełniają filmy z lat 1926-27 ze strojącym miny z Witkacym, pochodzące z archiwum rzeźbiarza Augusta Zamoyskiego, kręcone amatorska kamerą. Po raz pierwszy były prezentowane przed dwoma laty na wystawie „August Zamoyski. Myśleć w kamieniu”. Zamoyski, przyjaciel Witkacego uwiecznił mimiczne eksperymenty artysty, znane także z fotografii. Ruch i zbliżenia w ciasnym kadrze potęguje ich ekspresję.

Wystawa „Witkacy. Pokaz. Dzieła z kolekcji Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza” czynna do 27 czerwca