Tablica Mendelejewa obchodzi 150. urodziny

6 marca 1869 roku, dokładnie 150 lat temu, rosyjski chemik Dmitrij Mendelejew przedstawił swój układ okresowy pierwiastków chemicznych - graficzną prezentację prawa okresowości, sformułowanego przez tego samego naukowca.

Aktualizacja: 06.03.2019 17:34 Publikacja: 06.03.2019 17:02

Dmitrij Iwanowicz Mendelejew (1834-1907)

Dmitrij Iwanowicz Mendelejew (1834-1907)

Foto: adobestock

W połowie XIX wieku nauka znała tylko 63 pierwiastki chemiczne. Przed odkryciem Mendelejewa, prób uporządkowania ich w jakiś logiczny sposób dokonywali Johann Döbereiner (1829), Alexandre-Émile Béguyer de Chancourtois (1862), Julius Lothar Meyer (1864), John Newlands (1866) i paru innych chemików.

W 1867 roku Dmitrij Mendelejew, profesor Uniwersytetu Petersburskiego, rozpoczął pracę nad fundamentalnym  tekstem pod tytułem "Podstawy chemii". W pewnym momencie naukowiec doszedł do wniosku, że właściwości i masy atomowe pierwiastków chemicznych są ze sobą w pewien sposób powiązane. Mając to na uwadze, w 1869 roku Mendelejew przygotował tabelę, którą nazwał "Eksperymentem na systemie pierwiastków w oparciu o ich masy atomowe i chemiczne podobieństwa" i przesłał ją do drukarni 1 marca.

Mendelejew przesłał również kopie tabel swoim kolegom w Rosji i za granicą. Kilka dni później sformułował prawo okresowe w artykule zatytułowanym "Zależność między właściwościami masy atomowej pierwiastków", opublikowanym w czasopiśmie Rosyjskiego Towarzystwa Chemicznego. W swojej publikacji opisał prawo okresowości, według którego "właściwości pierwiastków są periodycznie zależne od ich mas atomowych".

Naukowiec spędził następnie nieco ponad dwa lata, poprawiając swój układ okresowy. Wprowadził okresy i grupy pierwiastków, ułożył pozycję każdego z nich w tabeli, poprawił masę atomową niektórych z nich (takich jak beryl, ind, uran itp.), przewidział też istnienie szeregu nowych pierwiastków i opisał ich właściwości.

W 1871 roku sfinalizował "Podstawy Chemii", publikując ostateczną definicję prawa okresowości i wersję systemu pierwiastków dość zbliżonego do obecnego.

Prawo Mendelejewa ulegało pewnym zmianom i zostało uzupełnione o nowe pierwiastki, w tym wytworzone sztucznie. W sumie opublikowano ponad 500 wersji układu. Dwa z nich są najbardziej rozpowszechnione: wersja krótka, z ośmioma grupami, i wersja długa (18). W 1989 r. Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej (IUPAC) oficjalnie rekomendowała drugą z tych wersji.

Na początku 2019 roku w Tablicy Mendelejewa jest 118 pierwiastków chemicznych. Ostatnie trzy zostały dodane w 2016 roku. Sam Dmitrij Mendelejew także ma swój własny pierwiastek - mendelew o liczbie atomowej 101.

Z układem Mendelejewa związanych jest kilka anegdot. Według jednej z nich, sposób prezentacji pierwiastków w tabeli chemikowi się... przyśnił. Według innej studenci Mendelejewa, wdzięczni za naukowe sprecyzowanie terminu "wódka", na pogrzebie naukowca nieśli transparent z układem okresowym.

Pierwsza wersja Układu Mendelejewa z 1869 roku do dziś znajduje się w archiwum muzeum uniwersytetu w Sankt Petersburgu. Pierwszą tablicę wykonaną w celu publicznego jej pokazywania (z 1876 roku) można oglądać w sali wykładowej na wydziale chemii tej uczelni.

W połowie XIX wieku nauka znała tylko 63 pierwiastki chemiczne. Przed odkryciem Mendelejewa, prób uporządkowania ich w jakiś logiczny sposób dokonywali Johann Döbereiner (1829), Alexandre-Émile Béguyer de Chancourtois (1862), Julius Lothar Meyer (1864), John Newlands (1866) i paru innych chemików.

W 1867 roku Dmitrij Mendelejew, profesor Uniwersytetu Petersburskiego, rozpoczął pracę nad fundamentalnym  tekstem pod tytułem "Podstawy chemii". W pewnym momencie naukowiec doszedł do wniosku, że właściwości i masy atomowe pierwiastków chemicznych są ze sobą w pewien sposób powiązane. Mając to na uwadze, w 1869 roku Mendelejew przygotował tabelę, którą nazwał "Eksperymentem na systemie pierwiastków w oparciu o ich masy atomowe i chemiczne podobieństwa" i przesłał ją do drukarni 1 marca.

2 / 3
artykułów
Czytaj dalej. Kup teraz
Nauka
Niesporczaki pomogą nam zachować młodość? „Klucz do zahamowania procesu starzenia”
Nauka
W Australii odkryto nowy gatunek chrząszcza. Odkrywca pomylił go z ptasią kupą
Nauka
Sensacyjne ustalenia naukowców. Sfotografowano homoseksualny akt humbaków
Nauka
Deszcz podczas burzy może uratować życie. Mokra skóra zmniejsza skutki pioruna
Nauka
Odkryto nowy gatunek pterozaura. Latający dinozaur mógł żyć 168 milionów lat temu