Zła wiadomość dla samorządów. Naczelny Sąd Administracyjny wydał precedensowy wyrok, który może wywrócić do góry nogami dotychczasowe podejście do opodatkowania obrotu mieniem komunalnym w gminach. Uznał, że gdy gmina sprzedaje nieruchomości otrzymane od państwa podczas komunalizacji czy jako przymusowy spadkobierca, działa jak podatnik VAT.

Czytaj także: Zasady zarządzania mieniem komunalnym

Prywatny czy firmowy

We wniosku o interpretację gmina wyjaśniła, że jest miastem na prawach powiatu i czynnym podatnikiem VAT. Na podstawie przepisów wprowadzających reformę samorządową tak jak inne gminy stała się właścicielem nieruchomości w drodze tzw. komunalizacji mienia państwowego. Ponadto część nieruchomości znajdujących się w jej zasobach nabyła w wyniku spadkobrania (jest ostatnim w kolejce ustawowym spadkobiercą przymusowym, gdy nie ma innych). Gmina podkreśliła, że nabycie nastąpiło z mocy prawa i było niezależne od jej woli. Było nieodpłatne i nie dawało prawa do odliczenia VAT. Nieruchomości nie były też nabywane w celu dalszej odsprzedaży i nie służą prowadzeniu przez gminę jakiejkolwiek działalności handlowej, usługowej czy wytwórczej.

Z wniosku wynikało, że wykorzystując uprawnienia właścicielskie, gmina odpłatnie przenosi ich własność – sprzedaje, wywłaszcza czy wnosi aportem do spółek. Samorządowcy podkreślali jednak, że działania te mają na celu uzyskanie stałego dochodu, a wynikają np. z braku możliwości efektywnego ich zagospodarowania w inny sposób. W ostatnich kilku latach średniorocznie gmina sprzedawała od 40 do 100 nieruchomości niezabudowanych. Zyski z tego nie są istotne, np. w 2014 r. wynosiły 1,68 proc. ogólnych przychodów gminy. Dlatego dokonując odpłatnego zbycia mienia komunalnego, gmina nie działa jako podatnik VAT. Ten obrót to zarząd majątkiem prywatnym, który nie jest objęty VAT.

Fiskus był przeciwnego zdania. Nie miał wątpliwości, że choć gmina nabyła działki z mocy prawa, to jednak dokonując ich sprzedaży, działa w charakterze podatnika VAT.Inaczej doszłoby do nierównego traktowania i byłoby to sprzeczne m.in. z jedną z naczelnych unijnych zasad, tj. konkurencyjności.

Gmina zaskarżyła interpretację i udało jej się nawet do swoich racji przekonać Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach. Ostatecznie jednak przegrała.

Jednak z daniną

Zdaniem NSA w spornej sprawie gmina działa jako podatnik VAT. Nie miało znaczenia, że gmina daje ogłoszenia czy ogłasza przetargi, bo do tego obligują ją przepisy. Dla uznania jej za podatnika VAT istotne okazały się inne okoliczności. NSA wskazał m.in. na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (C-263/11). Wynika z niego, że istotne znaczenie dla uznania obrotu majątkiem za działalność ma to, czy jest on dokonywany w celu uzyskania stałego przychodu. Oprócz tego znaczenie ma pozycja gminy w obrocie nieruchomościami.

Jak tłumaczył sędzia NSA Roman Wiatrowski, nieruchomości to podstawowy zasób majątkowy gminy. Ważne jest, że gmina działa na rynku nieruchomości, ma poważny wpływ na ceny i może wpływać nie tylko na politykę przestrzenną, ale także popyt i podaż. NSA potwierdził, że aktywność gminy może wpływać na konkurencję. Nie bez znaczenia było też, że jest podatnikiem VAT w ogóle. Wyrok jest prawomocny.

Sygn. akt: I FSK 1588/16

Opinia dla „rzeczpospolitej"

Roman Namysłowski, doradca podatkowy, partner w Crido Taxand

Wyrok NSA jest zaskakujący. Mogę zgodzić się nawet, że gminy – choć nie wszystkie – mają znaczącą pozycję na lokalnym rynku nieruchomości. Jednak wpływu na ich nabycie nie mają. Przecież nie zależy od nich, czy ktoś umrze bez spadkobierców. Ponadto przy przymusowym spadkobraniu gmina otrzymuje też inny majątek. Czy to oznacza, że przy sprzedaży np. serwisu obiadowego też działa jako podatnik VAT, a zwykły spadkobierca już nie?! Skutki orzeczenia mogą być dalekosiężne. Jeśli gmina jest podatnikiem VAT, to powinna opodatkować transakcje na nieruchomościach komunalnych. To najbardziej uderzy w zwykłych ludzi, bo do nieruchomości mieszkalnych zastosowanie ma 8 proc. VAT i to oni zapłacą ją w cenie. Przy przedsiębiorcach VAT będzie neutralny, bo choć zasadniczo zastosowanie będzie miała 23-proc. stawka VAT, to gmina go naliczy, ale nabywca odliczy. Nie można wykluczyć, że wiele gmin nie opodatkowywało obrotu na majątku komunalnym. A to oznacza ryzyko powstania zaległości, odsetek czy sankcji VAT.