Jak wykorzystać szanse tworzone przez in vitro

Mamy przełomowy moment: po ośmiu latach znów wracamy do refundacji in vitro – mocno zaznaczyli na początku dyskusji uczestnicy debaty „Prawo do potomstwa i program refundacji in vitro – nowa era leczenia niepłodności w Polsce”, która odbyła się w redakcji „Rzeczpospolitej”.

Swoim spojrzeniem na program leczenia niepłodności metodą zapłodnienia pozaustrojowego podzielili się: lekarz Katarzyna Kozioł, współzałożycielka i dyrektorka ds. medycznych kliniki nOvum, dr n. med. Łukasz Sroka, dyrektor medyczny kliniki InviMed, dr n. med. Anna Bednarska-Czerwińska, dyrektorka medyczna Gyncentrum, członkini zarządu Gyncentrum, Marta Górna, przewodnicząca zarządu Stowarzyszenia „Nasz Bocian”, oraz Krzysztof Paszyk, poseł, przewodniczący Klubu Parlamentarnego Polskie Stronnictwo Ludowe – Trzecia Droga.

Czytaj więcej

Biznes i prawo

Czy pracodawca może sfinansować in vitro?

Pracodawcy prześcigają się w pomysłach jak uatrakcyjnić oferowane benefity. Szczególną popularnością cieszą się świadczenia związane m.in. ze wspieraniem rodzicielstwa.

Decyzja o powrocie do refundacji in vitro była pierwszą decyzją nowego rządu i – jak zauważył poseł Krzysztof Paszyk – wynikała z długoletniej dyskryminacji społecznej, kiedy ta procedura była dostępna głównie dla osób lepiej sytuowanych ekonomicznie. – Polska była jednym z najbardziej dyskryminujących krajów w regionie Europy pod względem dostępu do in vitro – mówił poseł. Nie ukrywał, że temat in vitro połączył partie opozycji demokratycznej, które po wyborach 15 października deklarowały chęć stworzenia wspólnego rządu. Podkreślił przy tym, że obywatelski projekt ustawy w sprawie in vitro nie podlegał dyskontynuacji, co umożliwiło szybkie przyjęcie nowej ustawy. – W czasie kampanii wyborczej zarówno Władysław Kosiniak-Kamysz, jak i Szymon Hołownia podejmowali intensywne rozmowy z ludźmi na temat in vitro. Spotykali się z mieszkańcami małych miejscowości, którzy sami bardzo często poruszali ten temat. Problemy związane z brakiem dostępu do leczenia niepłodności dotykają mieszkańców małych miejscowości, osób ubogich, dla których brak potomstwa staje się realnym społecznym problemem. Przywrócenie refundacji in vitro niesie więc nadzieję dla par borykających się z niepłodnością, przynosi wsparcie dla tych grup społecznych, które do tej pory były marginalizowane – mówił poseł Paszyk.

1,5 miliona bezpłodnych par

O tym, jak złożony jest problem niepłodności, który dotyka różne grupy społeczne, i to nie tylko te z dużych miast, mówiła Marta Górna ze Stowarzyszenia „Nasz Bocian”. Zwróciła uwagę, że problem niepłodności w Polsce dotyka nawet 1,5 miliona par, a przekrój pacjentów szukających wsparcia jest bardzo szeroki. A tego wsparcia najczęściej potrzebują właśnie mieszkańcy małych miejscowości, gdzie dostępność do leczenia jest utrudniona z powodu kwestii finansowych i braku programów samorządowych. Gmina i powiaty często nie posiadają funduszy na tego rodzaju wsparcie. Ale to nie wszystko. Mieszkańcy małych miejscowości borykają się z problemem braku dostępności geograficznej do leczenia metodą in vitro. Dodatkowym obciążeniem stają się planowanie dojazdu, noclegu i inne kwestie logistyczne. Stowarzyszenie „Nasz Bocian” w jednym ze swoich projektów oferowało dostęp do procedury in vitro 100 parom. Co ciekawe, do projektu zgłosili się bardzo młodzi ludzie, którzy wcześniej nie korzystali z leczenia niepłodności, bo nie było ich na to stać. A zatem – podkreśliła szefowa stowarzyszenia – niepłodność to nie tylko (choć często tak właśnie się sądzi) problem par w zaawansowanym wieku. Refundacja in vitro staje się ważnym narzędziem w równym dostępie do leczenia dla wszystkich grup społecznych.

Na szczęście, na co zwróciła uwagę dr Anna Bednarska-Czerwińska, rozwój nauki i technologii umożliwia coraz lepszą diagnostykę par, a to z kolei skutkuje rzadszym stwierdzaniem, że przyczyny niepłodności są nieznane. Dr Bednarska-Czerwińska przypomniała, że w latach 2013–2016, kiedy na program refundacji in vitro przeznaczono 250 milionów złotych, urodziły się 22 tysiące dzieci. Wówczas zasady były jasne – funkcjonowało 30 klinik zarejestrowanych, kontrolowanych przez Ministerstwo Zdrowia. – W okresie, kiedy nie było wsparcia ze strony rządu, robiły to samorządy i chwała im za to – mówiła dr Bednarska-Czerwińska.

Nie wszędzie jednak przebiegało to sprawnie; z klinik zniknęły młode pacjentki, bo wiele z nich nie mogło sobie pozwolić na kosztowne leczenie in vitro. Teraz jest nadzieja, że program dofinansowania stworzy platformę edukacyjną dla par, która będzie zachęcać je do wcześniejszego zgłaszania się. – Oczywiście istotna jest też edukacja lekarzy pierwszego kontaktu, aby skuteczniej diagnozowali problemy z płodnością – mówiła dr Czerwińska. Zaapelowała o stworzenie jednolitego systemu, zarówno ogólnopolskiego, jak i samorządowego, który pozwoli pacjentkom, by mogły swobodnie wybierać klinikę, i wyeliminuje potencjalne różnice społeczne w dostępie do leczenia in vitro.

Czytaj więcej

Leki i terapie

Łódź nadal dopłaca do procedury in vitro. Nabór wniosków właśnie ruszył

Łódzki samorząd oferuje dofinansowanie do procedury in vitro do czasu, aż ruszy program rządowy. Włodarze miasta podkreślają, że nie chcą pozostawić swoich mieszkańców bez wsparcia.

Wyzwania związane z niepłodnością

Szanse na naturalną ciążę znacząco maleją wraz z wiekiem, zwłaszcza po 40. roku życia. – Pacjentka w wieku do 30. roku życia ma około 30–40 procent szans na ciążę po jednej procedurze in vitro, jeśli ma do tego wskazania, a po 40 roku życia ma kilka do kilkunastu procent szans, im później, tym mniej. W związku z tym czas jest bardzo istotny – zwracała uwagę lekarka Katarzyna Kozioł, współzałożycielka i dyrektorka ds. medycznych kliniki nOvum. Zaznaczyła, że in vitro nie stanowi panaceum na wszystko i pary nie powinny czekać do wieku, kiedy naturalna płodność spada, bo wówczas spadają też szanse na ciążę w wyniku leczenia. – O niepłodności mówimy, kiedy po roku regularnego współżycia minimum dwa do trzech razy w tygodniu nie dochodzi do ciąży i dotyczy to kobiet młodych do 35. roku życia. Jeśli chodzi o kobiety powyżej 35. roku życia, to zalecamy, żeby po sześciu miesiącach regularnego współżycia bez zajścia w ciążę pacjenci zgłaszali się do klinik leczenia niepłodności – wskazała Katarzyna Kozioł. Najlepiej, według niej, gdyby to były od razu ośrodki specjalistyczne, ponieważ tam diagnostyka przebiega znacznie szybciej. – Mamy doświadczenie, wiemy, jak badać i co badać, żeby w miarę szybko ustalić przyczynę niepłodności i zaordynować odpowiednie leczenie. To nie zawsze jest in vitro. W przypadku na przykład problemów z owulacją można ją wywołać lekami hormonalnymi i często to wystarczy żeby pacjentka zaszła w ciążę – mówiła Katarzyna Kozioł.

Wśród przyczyn niepłodności lekarka wymieniła u kobiet niedrożne jajowody albo ich brak, zrosty z powodu endometriozy lub operacji przebytych w jamie brzusznej, a u mężczyzn – bardzo małą liczbę plemników. Dlatego tak ważna jest tu rola lekarzy pierwszego kontaktu i to, aby skutecznie kierowali pacjentów do specjalistycznych ośrodków. Ważnym narzędziem są tu rekomendacje Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności.

Na to, jak często w grupie pacjentów onkologicznych pomijane jest zabezpieczenie płodności, zwracał uwagę dr n. med. Łukasz Sroka, dyrektor medyczny kliniki InviMed. Wskazał potrzebę edukacji lekarzy onkologów, chirurgów, urologów i innych specjalistów, by informowali pacjentów o możliwościach zabezpieczenia komórek rozrodczych przed leczeniem nowotworowym. Dr Sroka podkreślił rolę zabezpieczenia płodności, zwłaszcza w przypadku takich chorób, jak endometrioza czy schorzenia autoimmunologiczne, które mogą istotnie wpływać na płodność. Kolejny raz w debacie pojawiła się sugestia o konieczności działań edukacyjnych u pacjentek, począwszy nawet od wieku dwudziestu kilku lat, które mogą być zagrożone utratą płodności w przyszłości. – Trafiają do nas panie w wieku 40 lat i chcą rozmawiać o zabezpieczeniu płodności, o zamrożeniu swoich komórek jajowych. W wielu przypadkach jest już stanowczo za późno na taką procedurę – mówił dr Sroka. Tylko że spełnienie tego warunku będzie trudne bez wsparcia finansowego.

Czytaj więcej

Polityka

In vitro symbolem dla nowej koalicji w Sejmie

Projekt obywatelski ma szerokie poparcie w Sejmie. W kuluarach nowa większość szykuje się do trudniejszych starć.

Oczekiwania pacjentów i lekarzy

Jak więc miałby wyglądać program finansowania in vitro i jakie są oczekiwania pacjentów? Zdaniem Marty Górnej program musi być skuteczny, ale też dobrze przemyślany pod względem kryteriów kwalifikacyjnych. Chodzi o to, aby nie dyskwalifikować par, które faktycznie potrzebują leczenia. Ważne, aby możliwa była rozsądna liczba dofinansowanych procedur, która uwzględniałaby zróżnicowane potrzeby pacjentek, zapewniała im wsparcie na drodze do pierwszej ciąży, ale też otwierała szansę na rodzenie kolejnych dzieci.

Kolejna ważna sprawa to dostępność programu. Pacjentki powinny mieć możliwość leczenia się w ośrodkach, w których już zaufały lekarzom, co zminimalizuje ich stres związany z przemieszczaniem się między różnymi miejscami leczenia. Kwestią nowatorską w porównaniu z poprzednimi programami jest uwzględnienie par potrzebujących gamet dawcy – program powinien w bardzo szeroki sposób pozwalać pacjentom na korzystanie z różnych metod leczenia, zawsze w zgodzie z zaleceniami lekarza i w ścisłej korelacji z rekomendacjami dotyczącymi leczenia.

Jak wygląda sytuacja z perspektywy lekarzy? Dr Bednarska-Czerwińska, opierając się na doświadczeniach z poprzedniego programu, wymieniała, że wcześniej problemem było to, że finansowanie dotyczyło tylko procedury, a nie diagnostyki. – Przykładem była sytuacja, w której pacjentka z polipem macicy skierowana do szpitala musiała do nas wrócić, gdyż szpital nie przeprowadzał odpowiednich procedur diagnostycznych. Brak dostępu do finansowanej diagnostyki zwiększał liczbę procedur oraz wydłużał czas oczekiwania na skutki leczenia – wspominała lekarka. Dzisiejsza diagnostyka odpowie na wiele pytań, na przykład dlaczego nie rozwinęły się zarodki – lekarze na podstawie diagnostyki mogą wykonać plan genetyczny, który określi, czy pacjentka nie ma mutacji, która powoduje, że w przypadku jej komórek jajowych nie ma możliwości zapłodnienia. – Mamy nowe metody, mamy możliwości badania nasienia, więc diagnostyka mądrze wykorzystana, po pierwsze, zmniejszyłaby liczbę procedur i skróciła czas oczekiwania na dziecko. Po drugie, zaoszczędziłaby środki finansowe. Myślę, że Ministerstwo Zdrowia powinno się nad tym zagadnieniem pochylić – mówiła dr Czerwińska.

Dla Katarzyny Kozioł najważniejszy jest cel programu, czyli finansowanie powinno obejmować procedury in vitro jako integralnej część leczenia; nie powinno pochłonąć zbyt dużych środków na diagnostykę. – Istnieją już przecież finansowane przez NFZ metody diagnostyczne, takie jak histeroskopia, co może pozwolić na skoncentrowanie środków programu na procedurach in vitro – mówiła. Potrzebą, na którą zwróciła uwagę lekarka, jest stworzenie krajowego rejestru procedur in vitro, który miałby zbierać zanonimizowane informacje o rozpoczęciu cyklu in vitro, jego przebiegu i wyniku. Umożliwiłby realną ocenę skuteczności leczenia metodą zapłodnienia in vitro w zależności od wskazań i wieku. Stanowiłby źródło nieocenionych danych naukowych.

Nowym pomysłem jest stworzenie szybkiej ścieżki diagnostycznej niepłodności, podobnie jak to ma miejsce w onkologii. W obu tych dziedzinach czas gra niezwykle ważną rolę.

Włączając się w dyskusję na temat tego, jak miałby wyglądać nowy program in vitro, dr Sroka podkreślił, że jest to też szansa na rewizję ustawy o leczeniu niepłodności, która obecnie ma osiem lat i wymaga dostosowania do aktualnych potrzeb pacjentów. Wśród głównych zadań nowego programu dr Sroka wskazał na konieczność oceny kosztów procedury in vitro. Nowy program rządowy powinien wyceniać procedury jako wartość stałą, eliminując wyścig po najniższe ceny. Lekarz zwrócił też uwagę na jeszcze inną kwestię. – W Serbii bezdzietna para do 45. roku życia otrzymuje nielimitowane wsparcie, czyli rząd refunduje takiej parze dowolną liczbę procedur. Oczywiście można dyskutować nad szczegółami medycznymi, czy w takim wieku finansować aż taką liczbę procedur, ale to pokazuje, że my teraz musimy nadgonić to, co zostało zaprzepaszczone przez ostatnie lata. Zgadzam się, że w pierwszym rzucie ten program powinien wypełnić lukę związaną z procedurami in vitro docelowo. Myślę, że marzeniem każdego z nas jest to, żeby to był kompleksowy program zapisany w ustawie, który obejmie i diagnostykę, i leczenie w taki sposób, by ośrodki były – jak to jest zresztą zapisane w ustawie – kompleksowymi ośrodkami leczenia niepłodności, w których dla par potrzebujących można zrobić absolutnie wszystko – mówił dr Sroka.

Jakie wady ma ustawa

Argumentem za przyznaniem środków finansowych, dzięki którym można realizować tak kompleksowy program in vitro, jest – zdaniem posła Paszyka – trudna sytuacja demograficzna w Polsce. – W ostatnich latach odnotowujemy spadek wzrostu demograficznego, a unikanie inwestycji w leczenie niepłodności może prowadzić do znacznie większych kosztów w przyszłości – mówił polityk, zapewniając przy tym, że propozycje i refleksje związane z leczeniem niepłodności będą dokładnie analizowane. Istnieje potrzeba skutecznych działań, które pozytywnie wpłyną na sytuację społeczno-gospodarczą kraju.

Marta Górna zwróciła uwagę, że w ustawie jest kilka poważnych wad, które wymagają pilnego przemyślenia i dyskusji. Po pierwsze, zapis, który zmusza do dawstwa zarodków po 20 latach od zdeponowania w banku – jej zdaniem nikt nie powinien być zmuszany do dawstwa, a procedury te powinny się opierać na dobrowolności. Kolejną kwestią jest anonimowość dawstwa. – Dzieci poczęte dzięki dawstwu powinny mieć prawo do poznania swojej tożsamości biologicznych rodziców, podobnie jak dzieci adoptowane społecznie – uznała szefowa Stowarzyszenia „Nasz Bocian”. Skrytykowała też zakaz leczenia singielek, takie leczenie w wielu krajach europejskich jest obowiązującym standardem. Tego rodzaju restrykcja nie rozwiązuje żadnych problemów i zmusza kobiety do szukania niebezpiecznych dróg alternatywnych.

Debata uwydatniła złożoność kwestii dotyczących dawstwa w leczeniu niepłodności, a dyskusja pokazała, jak różnorodne aspekty powinno się wziąć pod uwagę. I tak Katarzyna Kozioł podkreśliła, że anonimowość dawstwa, choć ma swoje zalety, wyklucza dawstwo rodzinne. Przytoczyła przykład, w którym kobieta chciała skorzystać z komórki dawczyni, a potencjalną dawczynią była jej siostra – zgodnie z obowiązująca ustawą siostra nie może być dawczynią. Dr Sroka, wskazując na konieczność zmiany ustawy, zauważył, że aktualny brak jawności w dawstwie sprawia, że wiele osób zaczęło się zastanawiać nad korzyściami wynikającymi z ujawniania informacji o dawstwie. Z jednej strony podkreślił konieczność dobrowolności dawstwa, natomiast z drugiej strony zasugerował, czy osoby oddające komórki nie powinny mieć prawa do wyrażania zgody lub sprzeciwu w kwestii ujawniania swoich danych.

Dr Czerwińska podzieliła się refleksjami na temat różnic między dawstwem zarodków a dawstwem komórek, argumentując, że podejście do jawności powinno być dwubiegunowe, zależne od rodzaju dawstwa. Wskazała, że dawstwo komórek może być porównywane do dawstwa narządów, gdzie istnieje możliwość wyrażenia zgody na ujawnienie danych lub zachowania anonimowości.

Reprezentując perspektywę pacjentów, Marta Górna skoncentrowała się na kwestii dobrowolności dawstwa. Zaznaczyła, że nie zgadza się z pomysłem, aby pacjentki były zmuszane do oddawania swoich zarodków. Wyraziła przekonanie, że decyzje dotyczące dawstwa powinny być oparte na dobrowolności i szacunku dla wyborów pacjentów. Uczestnicy debaty skupili się też na kwestii rejestracji zarodków i komórek dawców, poruszając zarówno praktyczne, jak i etyczne aspekty – temat na pewno wymaga spokojnego namysłu i otwartej dyskusji, która nie tworzyłaby podziałów społecznych.

Potrzebny jest rejestr

Po latach oczekiwań powrót refundacji in vitro w Polsce niesie nadzieję dla tysięcy par pragnących dziecka. Pacjenci będą mogli leczyć się niezależnie od swojego statusu ekonomicznego. To również szansa na pokazanie nowoczesności polskich klinik i wykorzystania nowoczesnych technologii. Teraz najważniejsze jest dopracowanie programu w szczegółach, zapewniając bezpieczeństwo i utrzymanie wysokiej jakości procedur. Uczestnicy debaty wskazali potrzebę stworzenia rejestru krajowego procedury in vitro oraz powstanie rady do spraw leczenia niepłodności, która służyłaby jako organ doradczy i kontrolny. Podkreślono też potrzebę transparentności, edukacji oraz równego dostępu do leczenia dla wszystkich par, niezależnie od ich statusu ekonomicznego czy społecznego. Oczekiwania są jasne: nowy program in vitro powinien się przyczynić do zwiększenia dostępności leczenia niepłodności i poprawy sytuacji par zmagających się z bezpłodnością. Z pewnością rozpoczyna się nowa era w leczeniu niepłodności w Polsce.