Prawo do żywności bez GMO

Rośliny i żywność modyfikowana genetycznie od lat budzi emocje. Konsumenci są raczej przeciwni temu, by żywność powstała na bazie GMO lądowała na ich talerzu. A nowocześni rolnicy, czyli producenci tej żywności, nie mają nic przeciwko GMO i powszechnie stosują pasze oparte na modyfikowanej genetycznie soi i kukurydzy. Wspiera ich część naukowców.

Z drugiej strony też są naukowcy, ale dowodzący szkodliwego wpływu żywności z GMO na ludzkie zdrowie. Badania prowadzone w Austrii i w Polsce wskazują, że produkty genetycznie zmodyfikowane mają destrukcyjny wpływ na system rozrodczy u zwierząt i ludzi, prowadzą także do powstania nowotworów. Część rolników alarmuje również, że powszechne stosowanie w uprawach roślin i hodowli bydła organizmów GMO doprowadzi do degradacji tradycyjnego i ekologicznego rolnictwa.

Zagubiony konsument

W natłoku tych dyskusji konsumenci czują się zagubieni. Dla organizacji, które ich reprezentują, oczywisty pozostaje jednak fakt, że przeciętny zjadacz chleba powinien być poinformowany o tym, co wkłada do garnka. Prawu do informacji konsumenckiej była poświęcona debata „Świadomy obywatel – świadomy konsument", która odbyła się w redakcji „Rzeczpospolitej".

– Żywność wolna od GMO powinna być specjalnie oznakowana, aby każdy mógł sobie sam wybrać, jaki produkt chce kupić – mówiła podczas debaty Dorota Metera, bioekspert.

W Unii Europejskiej od 1997 r. istnieje obowiązek znakowania produktów żywnościowych i pasz zawierających GMO. Żywność i pasze muszą być znakowane jako modyfikowane genetycznie, jeśli są organizmami zmodyfikowanymi genetycznie lub zawierają organizmy GMO, lub są wytworzone genetycznie. Wyjątkiem od tej zasady, która zwalnia producentów żywności z informowania konsumenta o GMO na etykiecie produktu, są sytuacje, gdy w żywności pojawiły się śladowe ilości GMO jako efekt zanieczyszczenia środowiska oraz gdy obecność organizmów modyfikowanych genetycznie nie przekracza w produkcie wartości granicznej 0,9 proc.

– Problem tych przepisów polega na tym, że obowiązek znakowania nie dotyczy produktów zwierzęcych pochodzących od zwierząt żywionych paszami GMO. To jest luka prawna. W efekcie świadomości konsumentów unika fakt, że przemysł paszowy importuje miliony ton soi i kukurydzy GMO do żywienia świń i kur – mówiła Dorota Metera. Podkreśliła, że pasze powstałe na bazie roślin z GMO rolnicy mogą kupić znacznie taniej niż te bez GMO. Jest to głównie śruta sojowa. Czyli odpad soi, z której wyciśnięto olej. Do Polski pasze z GMO masowo przyjeżdżają z Ameryki Południowej.

W naszym kraju zasady produkcji i dystrybucji żywności GMO reguluje ustawa z 2001 r. o organizmach genetycznie modyfikowanych. Ani jednak w niej, ani w innych obowiązujących przepisach nie ma uregulowań dotyczących znakowania produktów wolnych od GMO. Unia Europejska nie nakłada takiego obowiązku na kraje członkowskie. Niektóre jednak z nich, w odpowiedzi na ruchy konsumenckie, z własnej inicjatywy postanowiły znakować produkty wolne od GMO. Są to Niemcy, Austria i Francja.

– Tam producenci wręcz się chwalą, że nie wytwarzają produktów z GMO. W niemieckich supermarketach wstydem jest sprzedaż jaj pochodzących od kur żyjących w klatkach i w dodatku karmionych paszami z GMO – zaznaczyła podczas debaty Dorota Metera.

Jej zdanie częściowo podzielił Dariusz Łomowski, zastępca dyrektora Departamentu Inspekcji Handlowej Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. – Przepisy i obowiązki narzucane na producentów obowiązkami, ale konsument sam powinien dociekać, co jest w żywności, którą kupuje. Jeśli jakiś producent napisze na etykiecie np. sera, że jest wytwarzany w sercu puszcz i kniei, to konia z rzędem temu, kto powie, gdzie jest to serce kniei i czy tam są wypasane krowy – podkreślał Łomowski. Ostrzegał również, że producenci czasami stosują właśnie dobrowolne oznakowanie i certyfikaty na produktach, których wiarygodność trudno zweryfikować także służbom. Co innego, gdy np. produkty są oznaczone zielonym listkiem, którym, zgodnie z przepisami, mogą się posługiwać właśnie producenci wytwarzający ekologicznie.

Kary dla firm

– Gdy nasza kontrola potwierdzi, że skład produktu nie jest taki, jaki na etykiecie deklaruje jego wytwórca, możemy doprowadzić do wstrzymania obrotu danym produktem czy wycofania go z obrotu. Inspekcja może nałożyć także na przedsiębiorcę kary pieniężne od 1 tys. zł do 10 proc. zeszłorocznego obrotu. Firmę może spotkać też odpowiedzialność karna za sprowadzenie niebezpieczeństwa dla ludzi, bo np. ktoś się zatruł – zaznaczył Dariusz Łomowski.

Kilka lat temu UOKiK nałożył szereg kar po 100 tys. zł na przedsiębiorców fałszujących masło. Chodziło o to, że producent de facto wytwarzał nie masło, lecz mix tłuszczowy z niewielką zawartością masła.

Same kontrole inspekcji nie zapobiegną dystrybucji żywności zafałszowanej czy zawierającej duże ilości GMO. Dużą rolę odgrywają tu także sklepy i supermarkety, które ustawiając towar na półkach, decydują, co trafi na talerz konsumenta. To jest społeczna odpowiedzialność biznesu.

- My ją realizujemy. Mamy wewnętrzny dział kontroli. Audytujemy dostawców, rolników. Prowadzimy badania laboratoryjne nad produktami jakie eksponujemy na naszych półkach. Ponieważ nie jesteśmy jednak w stanie zbadać wszystkich produktów, nasi dostawcy podpisują oświadczenia o tym, że ich produkt nie jest zafałszowany- mówiła podczas debaty Barbara Kowalska, odpowiedzialna za dział jakości w Carrefour Polska.

-Mamy jednak wpływ na żywność jaką wytwarzamy po własną marką, która jest  wolna od GMO. Dodatkowo od niedawna oferujemy naszym klientom nasz innowacyjny produkt jakim jest kurczak z gamy „Jakość z Natury Carrefour”. Informujemy na etykiecie jego opakowania, że pochodzi z chowu wolno wybiegowego i nie jest karmiony paszami z GMO.  Jest nieco droższy od pozostałych produktów drobiowych, ale klienci go kupują - mówiła Barbara Kowalska.

W krajach, które same zobowiązały producentów żywności i jej dystrybutorów do znakowania żywności wolnej od GMO, wielką rolę odegrały ruchy konsumenckie. Inicjowały zmianę prawa w tym zakresie. Ten ruch społeczny rodzi się też w Polsce.

– U nas także możemy doprowadzić do zmiany przepisów, zbierając podpisy pod obywatelskimi projektami ustaw. Możemy również bojkotować konkretne produkty przy wykorzystaniu mediów społecznościowych, np. Facebooka czy Twittera – zauważył Rafał Górski, prezes Instytutu Spraw Obywatelskich. Jego zdaniem konsumenci mogliby wywierać także wpływ na rząd i polityków za pośrednictwem referendum bezpośredniego.