Z chwilą nowelizacji w 2010 r. ustawy o ochronie zabytków i opiece nad nimi gminna ewidencja zabytków stała się jeszcze jedną formą ochrony takich obiektów.
Ewidencję prowadzi wójt (burmistrz, prezydent miasta) w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy. Włączenie obiektu do ewidencji powoduje m.in. obowiązek uzgodnień z wojewódzkim konserwatorem zabytków wszelkich zamierzeń planistycznych, budowlanych i remontowych. Mimo to wpisu do ewidencji nie poprzedza postępowanie administracyjne, nie ma decyzji administracyjnej, ani kryteriów i trybu kwalifikowania do ewidencji. Wpis odbywa się na podstawie zarządzenia wewnętrznego, niejednokrotnie bez powiadomienia właściciela obiektu.