W powyższych artykułach określono, które świadczenia opieki zdrowotnej mogą być finansowane lub współfinansowane przez świadczeniobiorcę. Dotyczy to m. in. transportu sanitarnego, leków lub wyrobów medycznych, pobytu w zakładzie opiekuńczo-leczniczym i pielęgnacyjno-opiekuńczym. W zakresie pozostałych świadczeń nie jest dopuszczalne pobieranie opłat.
2. Zgodnie z art. 193 pkt. 4 i 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Dz. U. Nr 164 poz. 1027 z późn. zm.) „kto pobiera nienależne opłaty od ubezpieczonych za świadczenia objęte umową z Funduszem o udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej podlega karze grzywny”. Takiej samej karze podlega również ten, kto uniemożliwia lub ogranicza w poważnym stopniu dostęp świadczeniobiorców do świadczeń opieki zdrowotnej. Pobieranie opłat od świadczeniobiorcy za udzielenie świadczeń opieki zdrowotnej, objętą umową z NFZ i przez NFZ finansowanych podlega sankcji karnej.
W sytuacji zwiększających się potrzeb zdrowotnych polskiego społeczeństwa, przy jednoczesnym ograniczonym wpływie środków finansowych pochodzących ze składek na ubezpieczenie zdrowotne do Narodowego Funduszu Zdrowia, na coraz większą skalę powstają w szpitalach tzw. nadwykonania kontraktów na udzielanie świadczeń zdrowotnych, zawartych z NFZ. Ze względu na brak wolnych środków finansowych NFZ nie jest w stanie zapłacić zakładom za powstałe nadwykonania, co powoduje ograniczenie wykonywania zadań przez szpital. Jest to jednak rozwiązanie niekorzystne zarówno dla pacjentów, jak i dla sytuacji finansowej jednostki – z jednej strony spowoduje wprawdzie zmniejszenie narastania wykonania ponadlimitowych świadczeń zdrowotnych, z drugiej jednak strony znaczną część kosztów ponoszonych przez jednostkę stanowią koszty stałe, tj. takie, które muszą być ponoszone bez względu na rozmiar prowadzonej działalności (wynagrodzenia i świadczenia dla pracowników, amortyzacja majątku, podatki i opłaty, ubezpieczenia majątkowe i osobowe). Zmniejszenie ilości wykonywanych przez szpital usług medycznych powoduje niepełne wykorzystanie możliwości szpitala, a przy tym koszty stałe rozkładają się na mniejszą liczbę świadczonych usług, co powoduje wzrost kosztu jednostkowego usługi medycznej.
Powoduje to sytuację, w której szpital posiada możliwości wykonywania świadczeń zdrowotnych w większym stopniu, niż to wynika z zawartego kontraktu z NFZ, jednak ze względu na ograniczenia planu finansowego NFZ musi ograniczyć przyjmowanie pacjentów, którzy zmuszeni są do nierzadko bardzo długiego oczekiwania na udzielenie świadczenia w ramach ubezpieczenia społecznego. W tej sytuacji pacjenci niejednokrotnie decydują się na wykonanie świadczenia zdrowotnego w ramach własnych środków finansowych w niepublicznym zakładzie opieki zdrowotnej, co powoduje napływ środków do prywatnego sektora w ochronie zdrowia. Natomiast publiczne zakłady opieki zdrowotnej, nie mając możliwości pobierania opłat za wykonanie usługi medycznej, uzależnione są jedynie od środków otrzymywanych w ramach umowy z NFZ, które to środki nie zapewniają finansowania świadczeń na poziomie rzeczywistych potrzeb pacjentów i faktycznie wykonanych usług zdrowotnych.
Sytuacja taka powoduje powstawanie nierówności pomiędzy publicznymi a niepublicznymi zakładami opieki zdrowotnej, które mając zawarty kontrakt z Funduszem mogą udzielać zarówno świadczeń zdrowotnych osobom ubezpieczonym w ramach kontraktu z NFZ, a także świadczeń pełnopłatnych, komercyjnych na życzenie pacjenta.
Wobec powyższego zasadnym jest umożliwienie ubezpieczonemu podjęcia decyzji o sfinansowaniu leczenia ze środków własnych, spoza systemu ubezpieczeniowego, pozostawiając przy tym pacjentowi wolny wybór zakładu, w którym świadczenie ma być wykonane – zarówno spośród niepublicznych jak i publicznych zakładów opieki zdrowotnej. W celu zachowania podstawowych zasad, na jakich oparty jest system ubezpieczenia zdrowotnego, zgodnie z art. 65 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, tj. równego traktowania oraz solidarności społecznej, a także zapewnienia ubezpieczonemu równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej i wyboru świadczeniodawców, którzy zawarli umowę z Funduszem, udzielanie pełnopłatnych świadczeń zdrowotnych następowałoby jedynie w ramach dodatkowych możliwości szpitala i niewykorzystanego potencjału z powodu ograniczenia planu finansowego i braku środków w ramach kontraktu zawartego z Narodowym Funduszem Zdrowia.
