Bywał pan i w Pjongjangu, i na głębokiej prowincji Korei Północnej. Czy tam jest rzeczywiście tak ponuro?

Patrick Chovanec:

To jest kraj z innej planety – i mówię to jako ktoś, kto widział już kilka dziwnych miejsc: biednych jak Kuba czy odizolowanych jak Syberia. To, co widziałem w Korei Północnej, nie da się z niczym porównać. Pjongjang miejscami przypomina normalne miasto – choć nie jest to typowa azjatycka metropolia – ale wystarczy opuścić jego granice, żeby zdać sobie sprawę, jak biedny to kraj. Wzdłuż drogi, która prowadzi na północny wschód, rozciągają się ogromne pola, na których pracują małe grupki wieśniaków. Oczywiście nie mogłem z nimi porozmawiać, ale i bez tego można było się domyślić, że ci ludzie naprawdę walczą o przetrwanie. Gołym okiem widać, że nie mają co jeść.

Nie można było z nimi porozmawiać nawet w towarzystwie obstawy?

Nie, to było wykluczone. Zostałem wyraźnie poinformowany, że jakikolwiek kontakt z osobami trzecimi zostanie potraktowany jako poważne wykroczenie. To nie były żarty.

A z towarzyszącymi panu osobami mógł pan rozmawiać?

Tylko oficjalnie. Żadnej prywatnej wymiany zdań.

I jakie miał pan wrażenie? Sądzi pan, że oni wierzą w to, co mówią, kiedy opowiadają o tym, jak dobrze się żyje w ich kraju?

Wierzą, oni są zmanipulowani, mają wyprane mózgi, o świecie zewnętrznym wiedzą dokładnie tyle, ile świat zewnętrzny wie o nich. Nawet nie zdają sobie sprawy, ile zmieniło się w Chinach, choć to ich najbliższy sąsiad.

Przecież koreańska bieda jest widoczna chyba nawet dla Koreańczyków. Co mówią na temat klęsk głodu, które regularnie ich nawiedzają? Bo chyba mają świadomość ich istnienia?

O głodzie rozmawiają dość chętnie – zwłaszcza na północnym wschodzie. Opowiadają, jak muszą walczyć o pożywienie, jak dużo wysiłku włożyć, żeby związać koniec z końcem. Z tym nie mają problemu, bo to się świetnie wpisuje w filozofię Dżucze, w okres wyrzeczeń i ciężkich czasów.

I nie winią władz za swoją fatalną sytuację?

Nie. Mieszkańcy Korei Północnej mogą rozmawiać ze sobą o wszystkim, ale nie o polityce. To zbyt niebezpieczne. Polityka wśród zwyczajnych Koreańczyków po prostu nie istnieje.

Kiedy rozmawiają? W pracy? W domu?

Po pracy. W Pjongjangu istnieje normalne nocne życie – choć słowo "normalne" jest tu na wyrost. Po zmroku stolica tonie w ciemnościach. Oświetlone są tylko portrety Wielkiego Wodza. I mieszkańcy w tych ciemnościach spacerują po ulicach. Nie mają gdzie usiąść, bo nie działają restauracje, więc spacerują i rozmawiają. Dzieci bawią się na placach zabaw, młodzież ćwiczy parady na cześć władz. Wszystko w absolutnych ciemnościach. To niesamowity widok dla kogoś, kto mieszka na Zachodzie.