Tragikomiczny odcień życia i talentu

Legendę Bogumiła Kobieli tworzy 17 ról zagranych na przestrzeni 25 lat. Był jednym z najwybitniejszych aktorów charakterystycznych – komediową twarzą tragicznego polskiego losu. Gdyby urodził się w Stanach Zjednoczonych, Charlie Chaplin i Buster Keaton mieliby poważnego rywala w wyścigu o tytuł największego komika kina.

Kobiela w ostatniej chwili zrezygnował ze studiów ekonomicznych, żeby w Krakowskiej Szkole Teatralnej uczyć się z artystami, którzy potem tworzyli historię polskiego kina: Zbigniewem Cybulskim, Kaliną Jędrusik, Leszkiem Herdegenem i Zdzisławem Maklakiewiczem. W tym towarzystwie dojrzewało jego aktorstwo, bawiące się błazenadą, ironią i powagą. – Choć Bozia nie obdarzyła go wybitnymi warunkami scenicznymi, od razu rzucał się w oczy

– wspominała go Jędrusik.

[srodtytul]Diament wśród aktorów[/srodtytul]

Jego aktorska kariera rozpoczęła się w teatrze. Zamiast jednak grać w dramatach Szekspira, Kobieli marzył się teatr eksperymentalny, awangardowy, będący poza utartymi schematami. W latach 50. wraz z Jackiem Fedorowiczem, Jerzym Afnasjewem i Zbigniewem Cybulskim założył w Gdańsku teatr Bim-Bom, który później stał się głosem pokolenia artystów. Każdy występ grupy traktowano w kategoriach wielkiego wydarzenia kulturalnego. Inicjatywa rozpadła się, gdy założyciele wyjechali do Warszawy.

Stolica zaoferowała Kobieli kinowy debiut. W 1953 roku wystąpił w roli Grzesia w „Trzech opowieściach” Konrada Nałęckiego. Z filmem tym wiąże się anegdota, która mogłaby przydarzyć się któremuś z granych przez Kobielę bohaterów. Seans debiutu zamiast dać aktorowi poczucie dumy, przyniósł gorzkie rozczarowanie. W czołówce mianowicie pomylono jego imię i zamiast Bogumił napisano Bohdan.

Jego pierwsze aktorskie lata nie były imponujące. Przewinął się w „Karierze”, „Trzech startach” i „Zaczarowanym rowerze”. Prawdziwą karierę rozp0czął po „Eroice” – wojennym obrazie Andrzeja Munka. Tu po raz pierwszy odsłonił wielowymiarowość swojego talentu, swobodnie przeskakując między ironią a powagą.

Cechy te zwróciły uwagę Andrzeja Wajdy. Już rok później reżyser dał Kobieli okazję do stworzenia kolejnej wielkiej roli, obsadzając go w „Popiele i diamencie”. Wyrachowany Drewnowski był wielkim popisem Kobieli, który w miejscu płaskiej karykatury cynika zbudował wielowymiarową postać, rozdartą między tragizmem, grozą i groteską.

[srodtytul]Polski Zelig[/srodtytul]

Rolę Piszczyka scenarzysta „Zezowatego szczęścia“ Jerzy Stefan Stawiński napisał specjalnie dla Kobieli. To brylant w dorobku aktora. Piszczyk był zaprzeczeniem bohaterów z filmów Wajdy – nieskazitelnych żołnierzy oddających dusze za ojczyznę. Munk pokazał taką postać w krzywym zwierciadle.

Piszczyk nie nadążał za politycznymi przemianami, decyzje podejmował za późno i na ogół bezmyślnie. Przywdziewał mundury kolejnych władz, stając się trochę konformistą, a trochę pechowcem niepotrafiącym odnaleźć się w żadnych realiach. Mógł być pierwowzorem dla Zeliga ze słynnego filmu Woody’ego Allena.

Żadne z jego późniejszych wcieleń Piszczykowi nie dorównało. A występował u najlepszych. Pojawił się w „Rozstaniu” Wojciecha Jerzego Hasa, nowelowym dramacie „Spóźnieni przechodnie“ i wybitnym „Rękopisie znalezionym w Saragossie” na podstawie powieści Jana Potockiego. Tworzył też filmy jednego aktora. Jak w „Kobieli na plaży” Andrzeja Kondratiuka, gdzie w scenerii nadbałtyckiej plaży grał prowokatora wywołującego zamieszanie wśród urlopowiczów.

Aktor wybierał role w filmach, które później wchodziły do kanonu kina polskiego. Dość tu wspomnieć jego wcielenie w Wartburga w „Rękach do góry” Jerzego Skolimowskiego – pierwszym rozliczeniu filmowców ze stalinizmem. Przed śmiercią zdążył jeszcze wystąpić w ekranizacji „Lalki” Wojciecha Jerzego Hasa oraz ponownie u Andrzeja Wajdy – w „Przekładańcu” i „Wszystko na sprzedaż”.

[srodtytul]Wielkie nadzieje[/srodtytul]

Być może na Kobielę czekałyby jeszcze wybitne role, gdyby nie śmierć Andrzeja Munka w 1960 roku. Reżyser ten jak nikt inny w świecie filmu umiał wykorzystać jego potencjał.

– Był obdarzony świetną techniką aktorską, mógł zagrać właściwie wszystko. Ponieważ posiadał też ogromną siłę komiczną, mechanicznie obsadzano go w rolach komediowych – powiedział o nim Andrzej Wajda.

Dziś Kobielę wspomina się jako niespełnioną nadzieję na największego polskiego aktora tragikomicznego. Przedwcześnie zmarły w wyniku powypadkowych powikłań nie doczekał wielkiej roli na miarę Piszczyka. Wyglądał podobnego wyzwania, które pozwoliłoby mu znowu zabłysnąć wszystkimi artystycznymi możliwościami, jakie posiadał. Taką rolą miał być doktor Piechocki z „Człowieka z M-3“, który jednak nie sprostał wymaganiom aktora, oczekującego ambitniejszych propozycji i głębszych postaci do zagrania.

– W filmach gram dość często, choć ważnych ról, ciekawych postaci nie miałem wiele. Ciągle jednak mam nadzieję, że trafię na swoją rolę – mówił tuż przed śmiercią w wywiadzie dla „Filmu“. W tym czasie Andrzej Wajda pisał scenariusz, dzięki któremu Kobiela miał powrócić na deski teatru, zaś Marek Piwowski chciał go obsadzić w„Rejsie“.

[ramka]Co można zobaczyć

Przegląd z okazji 40. rocznicy śmierci Bogumiła Kobieli w Iluzjonie (bilety 11 zł)

[srodtytul]13 lipca [/srodtytul]

„Zezowate szczęście” reż. Andrzej Munkgodz. 17.45

„Bobek, czyli jedenaście wcieleń Bogumiła Kobieli” reż. Grzegorz Lasotagodz. 20.15

[srodtytul]14 Lipca[/srodtytul]

„Rękopis znaleziony w Saragossie”reż. Wojciech Jerzy Hasgodz. 20

„Eroica” reż. Andrzej Munkgodz. 20.15

[srodtytul]15 Lipca[/srodtytul]

„Człowiek z M-3” reż. Leon Jeannotgodz. 18.15

„Ręce do góry” reż. Jerzy Skolimowskigodz. 20

„Przekładaniec” reż. Andrzej Wajdagodz. 20

[srodtytul]16 Lipca[/srodtytul]

„Małżeństwo z rozsądku” reż. Stanisław Bareja godz. 18.15