Piłsudski z trójką z rosyjskiego

Dokument datowany jest na 13 czerwca 1885 r. Wiele lat temu do Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie przekazała go rodzina marszałka.

„Świadectwo niniejsze otrzymuje uczeń klasy VIII Piłsudski Józef-Klemens wyznania rzymsko-katolickiego, szlachcic (...) który pobierał nauki w pierwszem gimnazjum Wilenskiem przez 10 lat (...) sprawował się wzorowo, uczęszczał do szkoły i odrabiał lekcje, a także ćwiczenia piśmienne, zadawalająco, pilny był dostatecznie i interesował się wszystkiemi przedmiotami dostatecznie" (pisownia oryginalna – red.).

Zatrzymać proces niszczenia

Ze świadectwa wynika, że młody Piłsudski najlepiej radził sobie z historią i geografią (miał z nich piątki), a najsłabiej z językami obcymi (z łaciny, greki, niemieckiego i rosyjskiego miał na koniec szkoły trójki; obowiązywała skala ocen od 1 do 5). Na egzaminie dojrzałości przyszły marszałek zdawał religię, język i literaturę rosyjską, łacinę, grekę, matematykę i historię. Najlepiej poradził sobie z tym ostatnim przedmiotem, dostał 5.

Biografowie Piłsudskiego przyznają, że w młodości nie był wybitnym uczniem. Przypominają, że w wileńskim gimnazjum polscy uczniowie byli poddani ostrej rusyfikacji. Jednak już w tej szkole „Ziutek" – jako potomek powstańców styczniowych – był jednym z twórców kółka samokształceniowego „Spójnia", w którym uczniowie poznawali polską literaturę. Działalność konspiracyjną rozpoczął po wstąpieniu na medycynę na Uniwersytecie Charkowskim.

Świadectwo Piłsudskiego wykorzystywano w Londynie do zajęć historycznych z polonijną młodzieżą. Dziś jest w złym stanie: brakuje fragmentów papieru, zagięcia posklejano taśmą klejącą, druk wyblakł tak, że trudno odczytać litery.

Władze instytutu planują konserwację dokumentu, na to jednak potrzebne są niemałe środki. Placówka nie zorganizuje na ten cel specjalnej zbiórki, ale Anna Stefanicka, jej sekretarz generalna, przypomina, że „instytut jest organizacją charytatywną utrzymującą się wyłącznie z darów i każda pomoc finansowa jest mile widziana".

– Numer konta bankowego, na który można wpłacać dotacje, jest podany na naszej stronie internetowej Pilsudski.org.uk – podaje (kosztów prac jeszcze nie szacowano).

– Dokument ten można uratować – nie ma wątpliwości Ewa Potrzebnicka, pełnomocnik do spraw narodowych zasobów bibliotecznych Biblioteki Narodowej. – Od połowy XIX w. do produkcji papieru zamiast bawełnianych szmat stosowany był ścier drzewny. Materiał ten ulega samodegradacji. Papier brązowieje, kruszy się. Świadectwo marszałka zostało też zniszczone w wyniku działań mechanicznych – mówi.

Jej zdaniem konserwatorzy przy wykorzystaniu specjalistycznych urządzeń mogą dokonać odkwaszenia papieru, a tym samym zatrzymać proces niszczenia dokumentu. Następnie uzupełnić braki lub ułożyć go na podkładce.

Przez Bukareszt na Wyspy

Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie kontynuuje tradycję Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski, który powstał w Warszawie w latach 1923–1924. Działalność wznowił w marcu 1947 r. na Wyspach.

Archiwum Instytutu ma zbiory dokumentów tworzących ponad 200 kolekcji. Wśród nich jest m.in. archiwum Adiutantury Generalnej Naczelnego Dowództwa z lat 1918–1922.

– Pamiątki znajdujące się w naszych zbiorach pochodzą z prywatnych kolekcji byłych legionistów, naszych członków i sympatyków. Czasem eksponaty trafiały do nas z Ameryki czy Australii, np. bardzo cenny zbiór XVI- i XVII-wiecznych map Polski – opisuje Anna Stefanicka.

Większość archiwaliów stanowią wywiezione z Polski dokumenty dotyczące czasu walk o wolność, historii Legionów i okresu niepodległości.

Przez wiele lat w Instytucie złożony był depozyt składający się z pamiątek po Józefie Piłsudskim. Wyjechał z Polski we wrześniu 1939 r. wraz z transportem Funduszu Obrony Narodowej. Zapakowane w skrzynie i walizy pamiątki przemierzyły drogę przez Bukareszt, Paryż, Chicago, aby w Londynie trafić w ręce Aleksandry Piłsudskiej, drugiej żony Marszałka.

W stolicy Wielkiej Brytanii znalazły się m.in. buława i mundur marszałkowski, szabla oficerska, kindżał, karabela, ordery – w tym Krzyż Wielki Virtuti Militari z gwiazdą nadany Piłsudskiemu za zwycięstwo w wojnie z Rosją – i srebrne klucze Wilna. Z rzeczy osobistych zaś binokle, zegarek i pióro.

W 2004 r. dzięki staraniom Fundacji Rodziny Józefa Piłsudskiego depozyt ten powrócił do Polski. Dzisiaj znajduje się w zasobach powstającego w Sulejówku Muzeum Józefa Piłsudskiego.

Wiele pamiątek pozostało jednak w Londynie. A są to perełki. Znajduje się tam np. odlew rzeźby głowy Marszałka dłuta Alfonsa Karnego. Rzeźba ta do 1945 r. znajdowała się w Poselstwie RP w Sztokholmie.

Wśród drobnych przedmiotów są papierośnica Kazimierza Fabrycego (bliskiego współpracownika Piłsudskiego) z podpisami legionistów z 1917 r. z obozu w Beniaminiowie, sygnet herbowy Piłsudskich „Kościesza", bilety wizytowe i papierosy Belweder czy spodek z zastawy z inicjałami JP.

Jest też książeczka oszczędnościowa Marszałka. Wynika z niej, że do końca 1934 r. Józef Piłsudski zaoszczędził na niej ponad milion złotych.

W londyńskiej placówce zachowały się też pamiątki ilustrujące zryw patriotyczny młodych legionistów. Oto 16-letni Jasiek Chodorowski pisze w liście do „kochanych rodziców" (mieszkali przy ul. Siennej 5 w Krakowie), że wstąpił do artylerii legionowej.

„Ponieważ wstąpiłem drogą nielegalną, wszelkie poszukiwania i starania na nic się nie zdadzą" – ostrzegał w 1915 r. Chodorowski przeżył I i II wojnę światowa, zmarł w Australii w 1966 r.

Defilady, marsze i biegi

Centralne uroczystości związane z rocznicą odzyskania niepodległości odbędą się 11 listopada w centrum Warszawy. O godz. 12 przed Grobem Nieznanego Żołnierza zaplanowano uroczystą odprawę wart. W uroczystości weźmie udział prezydent Andrzej Duda. Następnie ulicami stolicy przejdzie defilada. Żołnierze oraz ubrani w historyczne stroje rekonstruktorzy wyruszą z pl. Piłsudskiego i przejdą Krakowskim Przedmieściem oraz Nowym Światem do Muzeum Wojska Polskiego, gdzie zorganizowany zostanie piknik.