Przydatność podsłuchu jako dowodu

Wolność osobista i związana z nią tajemnica komunikowania się są jednymi z najważniejszych wartości demokratycznego państwa prawa, gwarantowanych przez Konstytucję RP (art. 49), międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych (art. 19), europejską konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (art. 8) oraz liczne ustawy.

Ograniczenie tych wolności dopuszczalne jest wyłącznie w wypadkach ściśle określonych w ustawach i w sposób w nich przewidziany. Ograniczenia te mogą mieć miejsce jedynie, jeśli jest to konieczne, w sytuacjach wyjątkowych, tj. dla zapewnienia ochrony wartości i dóbr istotnych z punktu widzenia ważnych interesów społecznych i państwowych. Przepisy ograniczające wolność oraz tajemnicę porozumiewania się, jako wyjątki od zasady, muszą być wykładane ściśle, bez możliwości rozszerzania ich na wypadki nimi nieobjęte.

Wyróżnić można dwa zasadnicze rodzaje podsłuchów: operacyjny oraz procesowy.

[srodtytul]Operacyjny...[/srodtytul]

Podsłuch operacyjny reguluje ustawa o policji. Ma on charakter tajny i jest ważnym orężem w walce z przestępczością. Służy zapobieżeniu, wykryciu, ustaleniu sprawców przestępstw. Podsłuch ten stosowany jest w sytuacjach wyliczonych enumeratywnie w art. 19 ustawy. Uzyskane na tej drodze informacje, aby stały się dowodami procesowymi, muszą zostać odpowiednio przygotowane. Podsłuch zarządza sąd w postanowieniu na wniosek policji. Stosowany jest wtedy, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne.

W szczególnych wypadkach, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, komendant główny policji lub komendant wojewódzki policji może zarządzić, po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie (zgoda następcza). W razie nieudzielenia przez sąd zgody w terminie pięciu dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej organ zarządzający wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania. Wniosek organu policji o zarządzenie przez sąd okręgowy kontroli operacyjnej powinien zawierać między innymi opis przestępstwa (z podaniem, w miarę możliwości, jego kwalifikacji prawnej), dane osoby lub inne dane pozwalające na jednoznaczne określenie podmiotu lub przedmiotu, wobec którego stosowana będzie kontrola operacyjna, ze wskazaniem miejsca lub sposobu jej stosowania. Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały niezawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego przechowuje się po zakończeniu kontroli przez dwa miesiące, a następnie dokonuje się ich protokolarnego, komisyjnego zniszczenia. Zniszczenie materiałów zarządza organ policji, który wnioskował o zarządzenie kontroli operacyjnej.

[srodtytul]... oraz procesowy[/srodtytul]

Podsłuch ten reguluje art. 237 kodeksu postępowania karnego. Podsłuch zarządzany już po wszczęciu postępowania karnego, kiedy sąd na wniosek prokuratora może zarządzić kontrolę i utrwalanie treści rozmów telefonicznych w celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego przestępstwa. Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych są dopuszczalne tylko wtedy, gdy toczące się postępowanie – lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa – dotyczy najpoważniejszych przestępstw, tych o największej społecznej szkodliwości. Wylicza je art. 237 § 3 k. p. k. Kontrola i utrwalanie treści rozmów telefonicznych są dopuszczalne w stosunku do osoby podejrzanej, oskarżonego oraz w stosunku do pokrzywdzonego lub innej osoby, z którą może się kontaktować oskarżony albo która może mieć związek ze sprawcą lub z grożącym przestępstwem.

W sytuacjach niecierpiących zwłoki kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych może zarządzić prokurator, który zobowiązany jest się zwrócić w terminie trzech dni do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie postanowienia; sąd wydaje postanowienie w terminie pięciu dni na posiedzeniu bez udziału stron.

Prawo do podsłuchu mają m. in.: Policja, BOR, ABW, AW, CBA.

[srodtytul]Trybunał zdyskwalifikował[/srodtytul]

W wyroku z 12 grudnia 2005 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, iż art. 19 ust. 4 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=356D78324A61C1704C10E9473501E58C?id=185066]ustawy o policji [/link]jest niezgodny z konstytucją. Przepis ten stwierdzał, iż sąd okręgowy może zezwolić, na pisemny wniosek komendanta głównego policji lub komendanta wojewódzkiego policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, na odstąpienie od zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas kontroli operacyjnej, jeżeli stanowią one dowód lub wskazują na zamiar popełnienia przestępstwa, dla wykrycia którego na podstawie przepisów ustawowych może być prowadzona kontrola operacyjna lub czynności operacyjno-rozpoznawcze. Dotyczyło to niezalegalizowanych przez sąd kontroli operacyjnych.

[srodtytul]Co z uzyskanymi informacjami[/srodtytul]

W razie uzyskania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego ustawa o policji (art. 19 ust. 15) zobowiązuje do przekazania właściwemu prokuratorowi wszystkich materiałów zgromadzonych podczas kontroli operacyjnej, w razie potrzeby z wnioskiem o wszczęcie postępowania karnego. Zatem zastosowanie, jak i wykorzystanie w czynnościach operacyjnych, a także w postępowaniu procesowym jako dowodów materiałów uzyskanych w czasie podsłuchu operacyjnego, dopuszczalne jest wyłącznie w odniesieniu do przestępstw wymienionych w art. 19 ust. 1 ustawy o policji. Jeżeli materiały uzyskane w wyniku podsłuchu nie dały podstaw do wszczęcia postępowania przygotowawczego dotyczącego popełnienia jednego z wymienionych w tym przepisie przestępstw, muszą zostać zniszczone w sposób przewidziany w art. 19 ust. 17 ustawy o policji i nie mogą być wykorzystane w żadnym innym postępowaniu. We wspomnianym wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, odwołując się do art. 8 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka: „eksces polegający na tym, iż przy okazji zbierania materiału operacyjnie przydatnego kontrola operacyjna zgromadzi także dane dotyczące kwestii prywatnych, obyczajowych, wykraczających poza cel prowadzenia kontroli, oznacza działanie władzy poza zakres dozwolonego wkroczenia w sferę prywatności”.

Co może się stać, jeśli ktoś te dane wykorzystuje w innym postępowaniu?

Ze względu na fakt, iż powinny być one zniszczone, a nie zostały, należy się zastanowić, czy nie dochodzi tu do przestępstwa niedopełniania obowiązków (art. 231 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=985284D22307C5E3E95BED6A97EE0F65?id=74999]kodeksu karnego[/link]). W tym kontekście warto przytoczyć [b]wyrok z 6 lipca 1999 r. (I ACa 380/99) Sądu Apelacyjnego w Warszawie[/b], który orzekł:

„Ochroną art. 23 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=995F15DDD221576FCC6A209F42C15048?id=70928]kodeksu cywilnego [/link]objęte jest prawo do swobody wypowiedzi, wyboru rozmówcy i tajemnicy rozmowy. Gromadzenie materiału dowodowego w procesie i prezentowanie go przez strony nie powinno odbywać się z naruszeniem zasad współżycia społecznego”.