Prawnicy przedsiębiorstw dominują na rynku i rozdają karty - debata "Rzeczpospolitej"

Rosnąca rola prawników przedsiębiorstw – trendy biznesowe i technologiczne to tytuł debaty w redakcji Rzeczpospolitej. Punktem wyjścia był raport „Prawnicy przedsiębiorstw w centrum procesów biznesowych". Jego autorami są Polskie Stowarzyszenie Prawników Przedsiębiorstw i PWC Legal. Nad wszystkim czuwała prof. Beata Krzywosz-Rynkiewicz – psycholog, prof. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. To już trzecia edycja raportu. Zbiegła się z jubileuszem 10-lecia PSPP). Pokazuje ewolucję roli prawnika przedsiębiorstw na przestrzeni ostatnich lat, która się zmienia; ewoluują też zasady współpracy z kancelariami prawnymi, na rolę prawników przedsiębiorstw wpływają też nowe technologie.

Raportowe wnioski

Waldemar Koper, prezes zarządu PSPP, dyrektor ds. prawnych, Kompania Piwowarska SA

Obserwując rynek usług prawnych, wyraźnie można zauważyć, że diametralnie zmieniła się rola prawnika przedsiębiorstw, a w szczególności szefa działu prawnego. Stał się on kluczowym partnerem organizacji biznesowej, w której pracuje. To najbardziej istotna zmiana rynku usług prawnych ostatnich lat. Z roli mało zauważanej i mało cenionej – typowego technicznego, formalnoprawnego prawnika – ewoluował on do roli kluczowego partnera biznesowego. W szerszym kontekście, rynek prawny stał się rynkiem klienta, a po stronie klienta decydującą rolę odgrywa obecnie jego wewnętrzny prawnik. W efekcie prawie 70 proc. respondentów odczuwa wzrost prestiżu i znaczenia roli, jaką odgrywają prawnicy przedsiębiorstw. Ich główne zadanie to już nie tylko sucha wykładnia litery prawa. Dziś prawnik przedsiębiorstw to raczej nowoczesny doradca biznesowy, który powinien posiadać szerokie kompetencje zawodowe – w powszechnym odczuciu tego środowiska dużo szersze niż prawnicy kancelaryjni. Sama wiedza prawnicza, nawet głęboka, już nie wystarcza, żeby spełniać wysublimowane oczekiwania klientów biznesowych. Konieczna jest także wiedza z innych dziedzin, jak finanse, ekonomia, zarządzanie czy nawet psychologia. Niezbędne są wysokie umiejętności komunikacyjne, sztuka prowadzenia negocjacji czy zarządzania projektami. Skutkiem tej ewolucji kompetencyjnej jest rozszerzenie zakresu odpowiedzialności, za jaki odpowiadają szefowie funkcji prawnej. Bardzo widoczna jest tendencja do przejmowania nowych zadań, jak zarządzanie ryzykiem działalności, przestrzeganie zasad etycznych czy różne formy raportowania korporacyjnego.

Czytaj także: Prawnicy przedsiębiorstw coraz bliżej biznesu i nowych technologii - raport

Cezary Żelaźnicki, partner zarządzający w PwC Legal

Od lat obserwuję rosnącą presję cenową na rynku usług prawnych. Prawnicy przedsiębiorstw oczekują od swojej kancelarii zewnętrznej więcej za mniej, oczekują, że będzie dostarczała coraz bardziej kompleksowe usługi, zachowując wysoką elastyczność kosztową, co oznacza, że kancelarie muszą działać efektywniej i korzystać z nowych technologii. Jeżeli chodzi o kategorie spraw obsługiwanych przez kancelarie, największa to postępowania sądowe (ponad 80 proc.), a potem kolejno transakcje, całe obszary doradztwa podatkowego i prawa pracy. Kolejna tendencja, jaką obserwujemy w wynikach raportu, to skupianie coraz większej uwagi prawników przedsiębiorstw na zapewnieniu zgodności z różnego rodzaju regulacjami. W zasadzie wszystkie sektory biznesu pozostają pod istotną presją regulacyjną dotyczącą chociażby ochrony danych osobowych czy przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy. Postrzegają nowe technologie jako bardzo istotny element współpracy. Aż 84 proc. badanych stawia na cyfrowy obieg dokumentów czy podpis elektroniczny. W samych działach prawnych technologia ma ogromny wpływ na rzeczywistość.

Rola w firmie

Piotr Marucha, wiceprezes zarządu PSPP, dyrektor departamentu prawnego, ABB Power Grids Poland sp. z o.o. Hitachi ABB Joint Venture

Coraz lepiej pasujemy do biznesu. Stajemy się coraz bardziej multidyscyplinarni. Z drugiej strony środowisko prawne jest coraz mocniej regulacyjne i wymagające. Jesteśmy pożądani przez menedżerów i firmy jako równorzędni partnerzy dla zarządów.

Elementem działania prawnika przedsiębiorstw w wielu wypadkach jest współpraca z zewnętrznymi kancelariami. Jakie są najważniejsze aspekty takiej współpracy? Jak się kształtuje ten model?

Cezary Żelaźnicki

Prawnicy przedsiębiorstw i kancelarie żyją w symbiozie, jest to rewers i awers tej samej monety. Jak wynika z raportu, zaledwie 3 proc. respondentów wskazało, że nie widzi potrzeby współpracy z kancelariami zewnętrznymi. To dowód na to, że ta współpraca jest owocna i pożądana. Są jednak obszary i wyzwania, z którymi te ostatnie coraz częściej muszą się mierzyć. Myślę tu o większej otwartości na nowe technologie i narzędzia. Zwiększenie efektywności, której oczekują prawnicy przedsiębiorstw od swoich doradców, będzie uzyskiwane przez nowoczesne technologie. Wielu naszych klientów czekają teraz istotne wdrożenia informatyczne, np. przejście do chmury obliczeniowej. Będą one wymagały daleko idącej znajomości technologii, która ma być wdrażana.

I kolejny temat: Jaka jest rola w tym wszystkim prawników przedsiębiorstw w zderzeniu z postępującą transformacją technologiczną przedsiębiorstw?

Tomasz Sztyber, wiceprezes zarządu PSPP, Senior Corporate Counsel EMEA, Genesys Telecommunications Laboratories

Prawnicy przedsiębiorstw są częścią przedsiębiorstwa. Działy prawne jako jego część też muszą się zmieniać. Duży wpływ na ich funkcjonowanie ma to, w jaki sposób absorbują nowe technologie. Oczywiście jest różnica pomiędzy działami prawnymi międzynarodowych firm a działami prawnymi polskich firm. Firmy międzynarodowe są już troszeczkę dalej, jeśli chodzi o wdrożenie różnego rodzaju systemów czy narzędzi elektronicznych. Jednak postęp widać już także w polskich przedsiębiorstwach. Pewnym nowym trendem, jaki obserwujemy, jest kwestia związana z budowaniem wartości dodanej w przedsiębiorstwie. Coraz częściej dział prawny jest postrzegany jako element budowy wartości czy przewagi rynkowej przedsiębiorstwa. W Polsce stosowanie nowych narzędzi natrafia jednak na różnego rodzaju bariery.

Czy prawnik przedsiębiorstwa ma szczególną rolę w walce o poszanowanie różnorodności czy równości w przedsiębiorstwie?

Agnieszka Dzięgielewska-Jończyk, wiceprezes zarządu PSPP, dyrektor Zespołu Prawa i Ładu Korporacyjnego w Skanska SA

Otaczająca rzeczywistość stawia przed nami nowe wyzwania, z którymi jako prawnicy przedsiębiorstw musimy się mierzyć. Wyzwania te dotyczą w szczególności sfery tzw. compliance, czyli zapewnienia zgodności z prawem i standardami wewnętrznymi organizacji. Po pierwsze, obserwujemy wzrost ilości regulacji prawnych na poziomie krajowym i europejskim. Musimy się do nowych zasad przygotować, wdrożyć je w naszych organizacjach, a następnie pilnować, by były przestrzegane. Drugi obszar wyzwań to konieczność podążania za trendami, które już obowiązują za granicą i są wprowadzane w naszych korporacjach. Dotyczą one między innymi kwestii ładu korporacyjnego, zasad etycznych, różnorodności czy równości w zatrudnieniu. Wdrażamy je w naszych polskich spółkach w formie regulacji wewnętrznych, z którymi zapoznajemy pracowników, lub nowych procesów. Między innymi od inwencji i zaangażowania prawnika zależy, jak dane trendy zostaną wdrożone. Naszym celem jest, aby poprawiały funkcjonowanie organizacji i jej zyskowność, a także obniżały ryzyko. Rozumienie funkcjonowania biznesu i trendów jego rozwoju okazuje się jedną z podstawowych kompetencji w naszej pracy. Dziś, według danych z raportu PSPP, znajduje się ona na trzecim miejscu pożądanych umiejętności, ale w przyszłości mówi się o niej jako o kompetencji podstawowej. W naszym badaniu zadaliśmy pytanie, w jakich zadaniach nowe technologie nie mogą i nie będą mogły w przyszłości zastąpić prawnika in-house. Nasi respondenci wskazywali właśnie na kwestie compliance, postępowań wyjaśniających, etyki czy problemów z obszaru HR. Jako prawnicy przedsiębiorstw najczęściej zajmujemy się compliance sami, wewnętrznie. Tylko 5 proc. spółek deleguje ten obszar kancelariom zewnętrznym.

– Czy poszanowanie różnorodności, równości, promowanie etyki biznesu widać już u nas?

Maciej Ozdowski, wiceprezes zarządu PSPP, dyrektor ds. prawnych, Europa Centralna, Colgate-Palmolive (Poland) sp. z o.o.

To zależy od pochodzenia organizacji. W czysto krajowych polskich firmach mamy jeszcze trochę do zrobienia. Kierunek jest słuszny, ale przebiega wolniej. W międzynarodowych firmach tworzone są już specjalne działy, które zajmują się takimi sprawami jak etyka, różnorodność czy równość.

Cezary Żelaźnicki

To kwestie niezmiernie ważne dla funkcjonowania organizacji. Nie mam wątpliwości, że te otwarte na różnorodność podejmują lepsze decyzje biznesowe. Powód jest bardzo prosty. Decyzje powstają w oparciu o szersze spektrum doświadczeń, poglądów, zróżnicowanej wiedzy i specjalizacji.

Tomasz Sztyber

To, jak ta tendencja jest realizowana w przedsiębiorstwie, bardzo zależy od jego kadry zarządzającej. Jeżeli miałbym spojrzeć na polskie przedsiębiorstwa, to w kwestii samej kultury podejścia do tematu nie odstajemy od reszty świata. Jeśli jednak chodzi o podejście systemowe, to mamy jeszcze trochę do zrobienia. Nawet duże polskie przedsiębiorstwa mają z tym jeszcze problem.

– Wpływ pandemii na rynek usług prawniczych

Maciej Ozdowski

Przeszliśmy na system pracy zdalnej. Wprowadziliśmy nowe sposoby świadczenia pomocy prawnej, jak opinie prawne wideo. Forma zdalnej pracy przyniosła jeszcze jeden efekt – uczłowieczenie prawnika. Ten widywany do tej pory w oficjalnych sytuacjach, w gabinecie, był widoczny w zupełnie w innych warunkach – z dziećmi, psem, kotem – i mniej formalnie ubrany. Co do zmiany w pracy w tym roku musieliśmy więcej uwagi skupić na monitorowaniu przepisów, zwracać uwagę klientom na to, co się zmieni w przepisach i jaki będzie miało to wpływ na funkcjonowanie firmy. Bardzo ważnym wyzwaniem jest dziś też podejmowanie oceny ryzyka działań i współdecydowanie.

– Czy to, co stało się teraz w czasie pandemii, to są zmiany trwałe?

Waldemar Koper

Pandemia wzmocniła naszą rolę i zweryfikowała kompetencje zawodowe. Uważam, że zdaliśmy ten egzamin bardzo dobrze. Relacje z naszymi zespołami to jest test dla nas jako szefów działów prawnych. W tych trudnych czasach ujawniło się ogromne znaczenie kompetencji miękkich i osobowych. Co przyniesie przyszłość ? Wszyscy mamy naturalną potrzebę powrotu do poprzedniej normalności, ale procesów, które dowiodły swojej użyteczności, nie da się zatrzymać.

Cezary Żelażnicki

Po okresie pandemii wszyscy z pewnością chętnie wrócimy do spotkań bezpośrednich. Możliwość pracy zdalnej jednak z pewnością będzie wykorzystywana.

– Czy nowe technologie zdały egzamin?

Tomasz Sztyber